Η ΑΛΙΚΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ

Η ΑΛΙΚΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ – ΛΙΟΥΙΣ ΚΑΡΟΛ- 1865

Το  κλασικό έργο, για παιδιά και ενήλικες  «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» συναρπάζει ακόμα και σήμερα με την ευρηματικότητα του συγγραφέα, την πολυδιάστατη φαντασία του καθώς και την σουρεαλιστική θεματική του, πολλά χρόνια πριν την εμφάνιση του υπερρεαλισμού στα γράμματα. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου κυκλοφόρησε στις 26 Νοεμβρίου του 1865, με τίτλο Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων και εικονογράφηση του Τζον Τένιελ. Ο συγγραφέας το εμπνεύστηκε όταν σε μια βόλτα με πλοίο στον Τάμεση, έπλασε μια φανταστική ιστορία για να τη διηγηθεί σε τρία μικρά κοριτσάκια. Ο ενθουσιασμός των μικρών που ήταν και αδέλφια, και η παράκληση της πιο μικρής της Αλις, να της γράψει την ιστορία, του έδωσαν το έναυσμα για την δημιουργία του βιβλίου που έμελλε να γίνει κλασικό.

Η μικρή Αλίκη πέφτει σε μια κουνελότρυπα και από εκεί και πέρα αρχίζει η περιήγηση της σε μια μαγική χώρα όπου όλα μπορούν να συμβούν. Συναναστρέφεται με κάθε είδους ζώα, που μπορούν να μιλούν να σκέφτονται και να επικοινωνούν σαν άνθρωποι. Της συμβαίνουν διάφορα παθήματα – όπως ο εγκλωβισμός της σε ένα μικρό δωμάτιο – όταν το σώμα της γιγαντώθηκε αφού δοκίμασε ένα μαγικό μανιτάρι, βλέπει γάτες και ψάρια συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι, ενώ συναντά μια κάμπια που καπνίζει ναργιλε, καθώς και πολλά άλλα κωμικά συμβάντα. Σε πρώτο επίπεδο είναι ένα διασκεδαστικό παραμύθι για παιδιά.

Σε δεύτερο επίπεδο το βιβλίο είναι μια αλληγορία με πολλά κρυφά μηνύματα. Ο Κάρολ επιχειρεί ένα καθοριστικό χτύπημα στον καθωσπρεπισμό και την υποκρισία της βικτοριανής Αγγλίας κάνοντας κυριολεκτικά «ότι θέλει». Όχι μόνο μιλάνε τα ζώα αλλά και έχουν εξαιρετικούς διαλόγους με στοχαστικό υπόβαθρο :

«Α χα! Αυτό είναι που φταίει!» είπε ο Καπελάς. «Ο Χρόνος δεν το ανέχεται να τον κρατάνε. Αν όμως διατηρούσες καλές σχέσεις μαζί του, τότε θα μπορούσες να κάνεις σχεδόν ότι θάθελες με το ρολόι. Για παράδειγμα ας υποθέσουμε πως είναι εννέα η ώρα το πρωί – ώρα για να αρχίσεις τα μαθήματα. Λοιπόν δεν θα χες παρά μόνο να του σφυρίξεις μια κουβέντα κι ο Χρόνος θα κανε το γύρο του ρολογιού ώσπου να ανοιγοκλείσεις τα μάτια. Μιάμιση ώρα για φαγητό!»

Οι ανατροπές στην αφήγηση δεν αφορούν μόνο την «ανθρωποποίηση» των ζώων, αλλά και το «ζωντάνεμα» άψυχων αντικειμένων που συμπεριφέρονται κι αυτά σαν άνθρωποι όπως τα τραπουλόχαρτα. Απολαυστικό είναι το τελευταίο κεφάλαιο όπου εκτυλίσσεται η δίκη παρωδία με το Βασιλιά, τη Βασίλισσα, το Βαλέ, το Ρήγα και άλλα χαρτιά να διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. «Κόψτε της το κεφάλι» αναφώνησε η Βασίλισσα για την ανυπάκουη Αλίκη η οποία την χλεύασε όταν ζήτησε να βγει πρώτα η καταδίκη και μετά η απόφαση. Μήπως η διαταγή αυτή εκτός από το να «πλήξει» και να διακομωδήσει τη μοναρχία αποτελεί και μια «προφητεία» για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα που θα ακολουθήσουν;

Εκτός από το «χτύπημα» απέναντι στην υποκρισία ο συγγραφέας αμφισβητεί συνολικά την κοινωνία. Τα παιδιά εισέρχονται σε ένα κόσμο διεφθαρμένο, γεμάτο ανατροπές με τις περισσότερες να είναι αρνητικές. Το μέλλον είναι αβέβαιο, εκεί που μπορεί κάποιος να «γιγαντωθεί», την επόμενη στιγμή μια λάθος κίνηση είναι αρκετή για να «μικρύνει». Το μαγικό μανιτάρι ή το μαγικό φίλτρο συμβολίζει την «τύχη»; ή μήπως την «ικανότητα» να αντιληφθεί κάποιος το είδος του μανιταριού  που προκαλεί αυτές τις θεαματικές αλλαγές και να το δοκιμάσει; Μπορεί και τα δύο.

Η «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» είναι ένα έργο που λοιδορήθηκε και κατηγορήθηκε στην εποχή του αλλά και μεταγενέστερα. Ο συγγραφέας κατηγορήθηκε ότι περνάει μηνύματα για ναρκωτικά στα παιδιά (η Αλίκη έτρωγε το μανιτάρι για να αυξομειώνει το ύψος της αλλά και διάφορα ποτά), ενώ σόκαρε το γεγονός ότι τα ζώα μιλούσαν. (Σε μια περιοχή μάλιστα απαγορεύτηκε η ανάγνωση του διότι: «ο συγγραφέας “ταυτίζει τα ζώα με τους ανθρώπους”). Δεκαεννέα αιώνες μετά την γέννηση του Χριστού, μια «Αναγέννηση» και ένας «Διαφωτισμός» δεν ήταν αρκετά για να σβήσουν εντελώς, μεσαιωνικές και σκοταδιστικές αντιλήψεις. Ευτυχώς σήμερα το έργο έχει πάρει την θέση που του ανήκει ανάμεσα στα μεγάλα κλασικά έργα. 

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΟΤΗ

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΟΤΗ – ΓΙΟΖΕΦ ΡΟΤ

Στο γνωστό οικείο απλό ύφος, που όμως συνεπαίρνει με την λεπτή ειρωνεία και τους υπαινιγμούς του, ο Ροτ γράφει το τελευταίο του έργο με τίτλο, «Ο θρύλος του Άγιου πότη». Το έργο γράφτηκε το 1939, έτος θανάτου του ίδιου του συγγραφέα,  και περιγράφει αποσπάσματα από την ζωή ενός ταλαίπωρου πλάνητα και πότη. Οι ανατροπές που συμβαίνουν στην καθημερινότητα του, συνθέτουν μια πλοκή παράδοξη και απρόβλεπτη. Η φαινομενική απλότητα της αφήγησης του πρώτου επιπέδου καλύπτει το μελαγχολικό δεύτερο επίπεδο ενώ ταυτόχρονα το διακωμωδεί. Τα απλά και καθημερινά γεγονότα που περιγράφει ο συγγραφέας είναι αποκαλυπτικά σε ότι αφορά την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και την θέση της στο «θέατρο που ονομάζουμε ζωή» ως μια μαριονέτα που χοροπηδάει, με οργανοπαίκτη το ίδιο το πεπρωμένο. Το πιοτό, η γυναίκα, το καλό φαγητό προτάσσονται σαν έξοδοι διαφυγής από την σκιά της προκαθορισμένης μοίρας, έστω και προσωρινές. Ο άστεγος και πότης άνδρας ευημερεί για ένα διάστημα από τα συνεχή σκουντήματα της τύχης. Τα χρήματα οι γυναίκες, η προσωρινή πολυτελή διαβίωση και το  καλό φαγητό έρχονται και παρέρχονται είναι  όμως είναι σε θέση ο Αντρέας να επωφεληθεί από όλα αυτά ή είναι έρμαιο του πεπρωμένου του;

Απόσπασμα από το βιβλίο :

«Αυτή η γυναίκα ήταν η Καρολίνε. Όλα αυτά τα θυμήθηκε ο Ανδρέας βλέποντας απλωμένα στο τραπέζι τα χαρτιά του, που ήταν ήδη άκυρα. Και παράγγειλε άλλο  ένα περνό, γιατί ένιωσε πολύ δυστυχισμένος.

Όταν τελικά σηκώθηκε, ένιωσε κάτι σαν πείνα. Αλλά ήταν η πείνα που μόνο οι πότες αισθάνονται, ένα ιδιαίτερο είδος έντονης επιθυμίας(όχι για τροφή) που κρατάει μερικά δευτερόλεπτα κι αμέσως καταλαγιάζει, μόλις αυτός που τη νοιώθει φανταστεί ένα συγκεκριμένο ποτό – το ποτό που τη στιγμή εκείνη νομίζει ότι θα τον χορτάσει». 

Η ΔΙΚΗ

ΦΡΑΝΤΣ ΚΑΦΚΑ – Η ΔΙΚΗ

Η «Δίκη» θεωρείται ένα από τα «μεγαλύτερα» βιβλία του 20^ου αιώνα. Ο Κάφκα εισάγει το γραφειοκρατικό παράλογο, την παραδοξότητα και το απρόσωπο περιβάλλον μιας σύγχρονης κοινωνίας. Ο Γίοζεφ Κ. συλλαμβάνεται και απορεί γιατί έγινε αυτό. Ορίζεται δικάσιμος για την υπόθεση του και ακόμα δεν έχει αντιληφθεί  το λόγο. Αυτή η απορία θα τον ακολουθεί μέχρι το τέλος, όπως και στον ίδιο τον αναγνώστη που απλά παρακολουθεί την υπόθεση να ξετυλίγεται. Αυτό που συνεπαίρνει στον Κάφκα, δεν είναι η γλωσσική δομή ή η περιγραφική δεινότητα,  αλλά ο τρόπος που χειρίζεται την υπαρξιακή αγωνία και τα συναισθήματα του κεντρικού ήρωα. Τα «γιατί» ακολουθεί η αμφισβήτηση, η ελπίδα, η ψυχική κόπωση,  η απορία. Ο συγγραφέας κατόρθωσε μέσα από τα έργα του και την – εκ των υστέρων -επικράτηση του όρου καφκικός να περιγράφονται καταστάσεις όπου το γραφειοκρατικό παράλογο της κρατικής εξουσίας κυριαρχεί. Ποίος δεν έχει βιώσει "καφκικές" καταστάσεις σε δημόσιες υπηρεσίες; Καταστάσεις όπου σου έρχεται να χτυπήσεις το κεφάλι σου στον τοίχο, αν όχι να «δολοφονήσεις» τον υπάλληλο που σε «εξυπηρετεί». Το πιο φριχτό σημείο στην «Δίκη» αλλά γενικότερα στα έργα του Κάφκα είναι η αίσθηση της μοναξιάς που υπάρχει, όχι με την έννοια της έλλειψης συντροφικότητας αλλά με την ουσιαστική έννοια, της εγκατάλειψης, ο ήρωας νοιώθει ότι δεν του συμπαραστέκεται κανένας, κανένας δεν μπορεί να τον καταλάβει, κανένας δεν εκδηλώνει βαθύ συναίσθημα για εκείνον.

Αρκετοί από τους αναλυτές θεώρησαν πως υπήρχε ένα καλά κρυμμένο αδίκημα πίσω από την καταδίκη του Κ. Ο Μαξ Μπροντ – ο άνθρωπος που διέσωσε το έργο του Κάφκα από την πυρά – θεωρεί πως ο Κ. ήταν ανίκανος να αγαπήσει. Άλλοι διατύπωσαν την άποψη ότι ο Κ. είχε διαπράξει ένα έγκλημα. Θεωρούμε ότι ο Κάφκα είχε τους λόγους του που δεν αποκάλυψε για ποιο λόγο κατηγορείτο ο Κ. Ο Κ. ήταν ένα θύμα του συστήματος, ένας ενοχικός άνθρωπος που όμως δεν είχε κάνει τίποτα. Ο Κάφκα ήθελε να περιγράψει ακριβώς αυτό. Το παράλογο του συστήματος στον έσχατο βαθμό, ώστε να οδηγηθεί στην καταδίκη ένας ανυποψίαστος πολίτης.  Η λογική είναι δυναμική: Ο καθείς από εμάς είναι υποψήφιος για το ρόλο του Κ.

Απόσπασμα: Μετάφραση Γιώτα Λαγοδάκου

«Η σκέψη του δεν έφευγε πλέον από τη δίκη. Είχε σκεφτεί πολλές φορές μήπως θα ήταν καλό να συντάξει μια γραπτή απολογία και να την υποβάλει στο δικαστήριο. Σκόπευε να συμπεριλάβει σε αυτήν κι ένα σύντομο βιογραφικό και για κάποιον τινά σημαντικό γεγονός θα εξηγούσε για ποιον λόγο ενήργησε όπως ενήργησε, αν, σύμφωνα με την τωρινή του κρίση, θα έπρεπε να επιδοκιμαστεί ή να αποδοκιμαστεί ο τρόπος που είχε ενεργήσει και ποιους λόγους μπορούσε να επικαλεστεί υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης».