«Στα μπαλκόνια του ουρανού» του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη Μάρθα Παπαδοπούλου

 ΠΟΙΗΣΗ

«Στα μπαλκόνια του ουρανού» του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη

Η Ελλάδα του Αιγαίου, του ρομαντικού ηλιοβασιλέματος, του φυσικού πλούτου, του Έρωτα και της Ψυχής ξεπροβάλλει καθάρια και φωτεινή στην ποιητική συλλογή του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη «Στα μπαλκόνια του ουρανού». Είναι πανέμορφη, εκπληκτική η θέα από εκεί ψηλά. Μια πρωτόγνωρη εμπειρία με την αίσθηση του πετάγματος, με το ρίγος του ύψους, των φτερών που ανοιγοκλείνουν, των ματιών που ερωτεύονται, αναπολούν, νοσταλγούν και συγκινούνται. Διάχυτος λυρισμός, βαθιά συναισθήματα, αισθαντικότητα, ειλικρίνεια, απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων που ξαφνιάζουν, εικονοπλαστική δύναμη, σύμβολα, μουσικότητα, στοχαστική εσωστρέφεια και ψυχικές εξάρσεις συνθέτουν το τοπίο μιας γνήσιας, ατόφιας ποίησης που σε κανένα σημείο δεν ψευτίζει, ούτε ακκίζεται.

Από τα «μπαλκόνια του ουρανού» ακούμε στις πλαγιές του Παρνασσού να φυσάει ο άνεμος απ’ την Αράχωβα, βλέπουμε τα Άγραφα να ξεχωρίζουν με τα απάτητα βουνά  και τον αδάμαστο ουρανό, στα πυκνά δάση του Τυμφρηστού το χιόνι να αργολιώνει, στις πλατανιές του Καρπενησίου να εισέρχεται η αρχόντισσα άνοιξη. Κατόπιν το βλέμμα αντικρίζει τη Γκιώνα με τις βαθιές χαράδρες, τα λιβάδια και τις ρεματιές, και λίγο πιο πέρα την ευμετάβλητη γοητεία της φύσης του Ολύμπου με το Δωδεκάθεο των αρχαίων Ελλήνων.

Ξάφνου μεταφερόμαστε νότια στην καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς ή στις παρυφές του επιβλητικού και μυστηριώδους Ταΰγετου για να συνεχίσουμε στα ειδυλλιακά τοπία, στις χρυσές αμμουδιές της Πάτμου με τον μυστικισμό της Αποκάλυψης κι έπειτα από τα ηφαιστειακά κύματα της Σαντορίνης στο φαράγγι της Σαμαριάς κι από τα νησιά στις γαλάζιες Πρέσπες με την έξαρση του ασκητισμού των σπηλαίων.

Έλατα, πεύκα, πορτοκαλιές, κυδωνιές, ελιές, παπαρούνες, γαρύφαλλα, ανεμώνες, πελαργοί, γλάροι, κύκνοι, περιστέρια, αετοί, ένας ατέλειωτος κόσμος χλωρίδας και πανίδας παρελαύνει και κοσμεί την ποιητική συλλογή με σκοπό να υπογραμμίσει ο ποιητής με τις φλέβες του ευαίσθητου, λυρικού χεριού του και το μεγαλείο της ερωτικής ψυχής που θεάται την Ιδέα και την απέραντη ομορφιά της ελληνικής φύσης υπό το πέπλο της προστασίας μιας υπερκόσμιας, μεταφυσικής δύναμης που δεν ονομάζεται, αλλά ως αναγνώστες τη διαισθανόμαστε. Η Φύση, άλλωστε, είναι η σκέψη του Θεού, η Πρόνοια, που δεν δημιουργεί τίποτα τυχαία, μια άπειρη ουσία χωρίς αρχή και τέλος, που περικλείει τα πάντα, και όπου τα πάντα συμβαίνουν λόγω μιας αναγκαιότητας.

Μέσα σ’ αυτόν τον ζωγραφικό πίνακα, μέσα στο κάδρο της Φύσης, ο ποιητής

Γιώργος Πολ. Παπαδάκης θα επανανοηματοδοτήσει τον Έρωτα επαναφέροντας την αρχέγονη ουσία του, ως μια ζωογόνο φλόγα δημιουργίας, που εξυψώνει σε σφαίρες ουράνιες. Θα υμνήσει τον Έρωτα, αλλά θα σεβαστεί και τον δίδυμο αδερφό του τον Αντέρωτα. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, ο πρώτος είναι o φτερωτός, ξανθός θεός, που με την επτάχορδη λύρα του θρέφει με χαρά και πληρότητα την  ψυχή του ανθρώπου, ενώ ο δεύτερος είναι ένας μελαχρινός, σκοτεινός και μοχθηρός θεός με σύμβολό του το τόξο και τα βέλη, που πυροδοτεί το πάθος, που ανοίγει βαθιές λαβωματιές κι αφήνει ανοιχτές πληγές.  Τέκνα της Αφροδίτης και οι δύο. Ο ένας θεραπεύει τα τραύματα, που δημιουργούν τα φαρμακερά βέλη του άλλου. Ποτέ δεν συνυπάρχουν. Όταν βρίσκεται εν ενεργεία ο Έρωτας, παραμένει εν δυνάμει ο Αντέρωτας και το αντίστροφο. Ο ένας είναι ουράνιος, θεϊκός, ενεργοποιεί τον ανώτερο εαυτό μας, μας φέρνει σε επαφή με την ψυχή μας και την αυτοσυνειδησία μας, ο άλλος γήινος, με το βάρος του σώματος, προσκολλημένος στον υλιστικό τρόπο ζωής, κατευθυνόμενος από τα πρότυπα και τις επίπλαστες ανάγκες της κοινωνίας μετατρέπεται σε επιθυμία να αρπάξει και να συντρίψει την ελευθερία του άλλου, να γεννήσει ενοχές, να διατάξει, να εκμεταλλευτεί, να πληγώσει, να ταπεινώσει, να εδραιώσει την κυριαρχία του. Κι όπως επισημαίνει ο Nietzsche: «Οι εραστές, με τίμημα μια αναμέτρηση, ενώνονται μέσα από τις πληγές που ανοίγουν ο ένας στον άλλον.»

Η ποιητική συλλογή «Στα μπαλκόνια του ουρανού» είναι το πέρασμα από το σκοτάδι και τα τραύματα του Αντέρωτα στο φως και στην αρμονία του Έρωτα. Στα ποιήματα της συλλογής αυτής ο έρωτας μετουσιώνεται σε  μια ακατανίκητη επιθυμία να συμπορευθούμε με τους Θεούς και να κατακτήσουμε την αιωνιότητα, όπως θεωρούσε κι ο Πλάτωνας.

Ο ποιητής Γιώργος Πολ. Παπαδάκης έχοντας αναμετρηθεί με τις πληγές του, έχοντας βιώσει την εμβάθυνση στην οικειότητα, την τρυφερότητα, την απομάκρυνση, την αγωνία, την προδοσία, το ανεκπλήρωτο, την πίκρα του χωρισμού,  θα δει τον έρωτα με τη ματιά του φιλοσόφου. Θα θεωρήσει ότι ο έρωτας ανοίγει μια επίγεια προοπτική προς τις Ιδέες.

Θα νιώσει έλξη για τα ωραία σώματα, έλξη προς τις ψυχές, έλξη προς τη δημιουργία και τη γνώση και στο τέλος θα κάνει την υπέρβαση για να νιώσει έλξη προς το Ιδεατό Ωραίο και την Ιδέα της Ωραιότητας. Το Ωραίο είναι αιώνιο. Γι’ αυτό ο ποιητής χρειάζεται το βάθρο της Φύσης. Μέσα στην ωραιότητα και την αιωνιότητα της Φύσης θα κάνει την υπέρβαση από τον αισθησιασμό, από τους «χίλιους σάρκινους έρωτες καρφωμένους στα σεντόνια», από το «γεμάτος είν’ ο άνεμος από ξεκούμπωτες θηλυκές φορεσιές» στην «αγάπη, γλυκιά ατέλειωτη αγάπη, γυμνή στης θάλασσας την αμμουδιά!» και στο «Μην ξεχνάς την αγάπη, μην ξεχνάς το χάδι της μπιγκόνιας στα τρυφερά μαλλιά σου, το πέταγμα της μέλισσας που μας κοιτά απ’ το παράθυρο μ’ ένα χαμόγελο γεμάτο καλοκαίρι. Μην ξεχνάς την αγάπη!». Η αιωνιότητα της φύσης θα τον οδηγήσει στην αιωνιότητα της αγάπης. Γράφει: « Πέρα στα φλογερά περβόλια, ’κεί που κατοικεί ο έρωτας, θα φυτέψω μια τούφα απ΄τα μαλλιά σου, για να σ’ έχω πάντοτε αιώνια εισπνοή…». Σε ένα άλλο ποίημα με εξομολογητική διάθεση αποκαλύπτεται: « Κοίτα! Στο μέτωπό μου αχνές είν’ ακόμα οι στάλες απ’ τον ιδρώτα. Είν’ εκεί χρόνια τώρα και κυλάνε, έτσι αδυσώπητα, σαν μικρές φωτιές στο ξέφωτο παγερής νύχτας. Δε μ’ ενοχλούν, μα μου θυμίζουν συνεχώς τ’ αείζωο κύλημα του χρόνου, το βουτηγμένο μέσα στο κάλυμμα σιωπής. »

Η σιωπή και η θλίψη είναι το αναγκαίο σκηνικό για να εμφανιστεί η Ιδέα. Πρώτα πληγώνονται τα μάτια του και έπειτα αλλάζει οπτική. «Σ’ αγάπησα σαν έλατο σκισμένο στα δυο…Σ’ αγάπησα σα φούντωμα από κουκουνάρια που κατρακύλησαν στης ρεματιάς τα μπράτσα».   Πρώτα θα  δει το θύμα, που είναι ο ίδιος του ο εαυτός, να υποφέρει και να συντρίβεται, να εξουσιάζεται και να ελέγχεται κυριαρχικά από το πάθος, που προέρχεται απ’ το ρήμα «πάσχω», να βυθίζεται στον παραλογισμό της εμμονής και της ματαιότητας κι έπειτα θ΄ αναστηθεί με την παλλόμενη χορδή της λύρας του Έρωτα, ως σύμβολο απόλυτης χαράς.

Ο Γιώργος Πολ. Παπαδάκης βιώνει και συγχρόνως ατενίζει τον έρωτα, την πιο ισχυρή και πιο πολύπλοκη απ’ όλες τις ανθρώπινες επιθυμίες, που συντηρείται απ’ το μυστήριο και είναι ασύμβατος με τη λογική. Ο έρωτας ως ένας δαίμων στην ψυχή του, παλινδρομεί ανάμεσα στην έλλειψη και στην πλήρωση, στη θνητότητα και στην αθανασία,  καθιστά την ευτυχία αδιαχώριστη από τη δυστυχία. Ένα αίσθημα συντριβής και από την παρουσία και από την απουσία του άλλου προσώπου. Με πόση μαεστρία ο ποιητής καταφέρνει να συγκεράσει τον ρεαλισμό με τον ρομαντισμό. Βιώνει τον ρεαλισμό, ατενίζει τον ρομαντισμό του έρωτα.

«Ό,τι μου πεις είναι καημός. Ό,τι μου ψιθυρίσεις έρωτας. Είσ’ εσύ! Είσ’ η αγάπη μου η αιώνια π’ ερωτοτροπεί με το Καλοκαίρι, π’ ανασαίνει στο ρυθμό του τζίτζικα. Ν’ αρπάξεις και συ ένα μπαστούνι ξωτικού για να με ξαναγγίξεις, να σβήσεις τη δίψα σου. Στις δυο χούφτες μου μέσα τις γιομάτες από νεραϊδόγαλο!».  

Ο ποιητής ερωτεύεται ως μαθητευόμενος κι αντιμετωπίζει τον έρωτα ως μια εγκόσμια μαθητεία με γράμματα ιερογλυφικά, γνωρίζοντας τη μεγάλη πιθανότητα να μην ανακαλύψει ποτέ καμιά αλήθεια, παρά μόνο να αποκρυπτογραφήσει ορισμένα σημεία με τον κίνδυνο πάντα μιας λανθασμένης ερμηνείας, διότι ενυπάρχει στον έρωτα μια υψηλού βαθμού εγγενής απροσδιοριστία.

Το αγαπημένο πρόσωπο, ένας άγνωστος κόσμος, ένα τοπίο θολό, ένας τόπος που εμπεριέχεται στο σώμα του άλλου, ένας  εντυλιγμένος τρόπος ζωής που πρέπει να ξεδιπλώσει. Ο ποιητής δεν σκέφτεται τον εαυτό του, σκέφτεται να βγει από τον εαυτό του. Ολότελα κενός από τον ίδιο κι απορροφημένος από το άλλο αυτό σύμπαν θα προσφέρει το πιο βαθύ κόκκινο της ψυχής του. « Ξανάλα! Ξανάλα μικρή αρχόντισσα με τα μαβιά τα μάτια και τα μπριλάντια στα μαλλιά! Θα σε φιλέψω μια χούφτα γάργαρο νερό απ’ τα χέρια του Δία κι ένα κομμάτι ανθόμελο φυλαγμένο στο κελάρι της καρδιάς μου. Δεν ξέρεις ότι δεν έπαψα ποτέ να σ’ αγαπώ ;»  Μ’ ένα αίσθημα ανακριτικό ζητάει να μάθει ακόμα περισσότερα για το αγαπημένο πρόσωπο και μαθαίνοντας υποφέρει, γιατί πάντα υπάρχει κάτι που το Εσύ δεν ομολογεί και του κρύβει. «Για δες πώς κρεμάστηκαν απ’ τα χείλη τ’ ουρανού οι λέξεις και δε λεν να πέσουν! Κουράστηκα να κρέμομαι απ’ των χειλιών σου τις παρυφές και ν’ αρμέγω την Άνοιξη μέσ’ απ’ τις νεκρικές βουνοκορφές της νιότης».

Μα πώς να βγει από τον εαυτό του, όταν ελλοχεύει ο κίνδυνος ν’ αποκλειστεί απ’ αυτόν; Μα πώς να εισχωρήσει σ’ έναν κόσμο που δεν του ανήκει, που ποτέ δεν θα κατέχει ολόκληρο; Η βασανιστική επιθυμία να κατέχει ερωτικά το άλλο πρόσωπο δεν μπορεί ποτέ να ικανοποιηθεί ολοκληρωτικά. «Κι εσύ, εσύ υπάρχεις μόνο για μένα. Άσπρο μεγάλο καλοκαίρι. Τα δάχτυλά σου, στα δάχτυλά μου. Αιώνια!» Ο ερωτευμένος κυριευμένος από ρομαντικά αισθήματα, προϊόντα της υποκειμενικής του κρίσης, καθιστά το αντικείμενο του πόθου του  φορέα ευτυχίας και νοήματος στη ζωή, δεν δύναται ν΄ ανιχνεύσει ψεγάδια σ΄ αυτό, δημιουργεί ένα πλάσμα προικισμένο με χαρίσματα, ένα φανταστικό πλάσμα, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει, αφού οι εραστές δεν γνωρίζονται. «Σε ξανακοίταξα γυμνή, με κλεισμένα τα βλέφαρα της επιθυμίας. Σε ξανακοίταξα γυμνή, έτσι όπως ήσουν πάντα, ορθάνοιχτη, ερωτική γραμμή νοτισμένη απ’ τις πρώτες σταγόνες της βροχής!». Το υποκείμενο προβάλλει τις επιθυμίες του και τις σεξουαλικές του ενορμήσεις στο αντικείμενο του πόθου. «Θά ’ρθω να τραγουδήσουμε μαζί δυο τραγούδια ερωτικά… Πόσες φορές θα σε ξαναδώ, έτσι μικρή γυμνή ατόφια, πάνω στα χέρια της θάλασσας της φεγγαρόλουστης, μαζί να ψηλαφίσουμε το πεσμένο φως των αστεριών, μαζί ν’ αρμενίσουμε στ’ αρχέγονα λιβάδια του Πόε; Κι όταν ιδωθούμε θα χτυπήσουμε τα πλήκτρα στα χέρια της Άνοιξης, να ζωντανέψουμε ξανά όλες τις νεκρές αχιβάδες, όλα τα δίστιχα τα ξεψυχισμένα ν’ αναστήσουμε, όλα τα λησμονημένα φεγγάρια του παρελθόντος να ξανανταμώσουμε!»

Μα όταν τα είδωλα, όταν τα κατασκευάσματα του νου χαθούν και αντικρίζει ο ένας τον άλλον, όπως πραγματικά είναι, τότε καταλύονται οι ψευδαισθήσεις κι οι αυταπάτες και η απογοήτευση είναι μεγάλη ή η οδύνη, θα έλεγα. « …Δεν ήσουν ήλιου ανασεμιά μήτε αγέρας ήσουν, μόν’ ήσουν έρωτα πληγή αίμα πηχτό στα χείλη της λεμονιάς πικρός ανθός της Άνοιξης η δύση!» Τότε συλλαμβάνει ο ποιητής την αλήθεια στον έρωτα, τη στιγμή που παύει να τον ενδιαφέρει, τη στιγμή που το Εγώ του, που αγαπούσε, έχει κιόλας εξαφανιστεί. « Δεν θα μιλήσω για τις φλόγες της καρδιάς που τυραννιούνται, μέσ’ το σεντούκι του εαυτού σου…μόν’ θα μιλήσω για τα ερωτικά φλογισμένα γράμματα της ψυχής που πέφτουν και χάνονται, πνιγμένα απ’ τα κύματα της αδιαφορίας!».

Η οδύνη του έρωτα, δημιούργημα της ανθρώπινης φαντασίας κι αυτή, μια τεράστια ψευδαίσθηση. Πάσχει το ποιητικό υποκείμενο και συγχρόνως φοβάται την ίαση, γιατί η γιατρειά θα σβήσει για πάντα το παλιό του Εγώ, έτσι ώστε, τελείως αποκομμένο απ’ αυτό, ν’ αναστηθεί σ’ ένα διαφορετικό Εγώ. Για να λησμονήσει πρέπει να ξαναγυρίσει και να καταδυθεί στο είναι του για να διασχίσει αντίστροφα τώρα όλα τα συναισθήματα που βίωσε στον τότε μεγάλο του έρωτα. « Γκρεμίστηκες απ’ το βάθρο που σ’ είχα ανεβάσει. Κρίμα! Άλλη μια κούφια γης χωρίς σφυγμό. Άλλη μια πηγή ξερή χωρίς νερό. Άλλη μια ύπαρξη ρηχή χωρίς καημό. »

Ακολουθώντας αυτόν τον οδυνηρό δρόμο και δια της επαναλήψεως  μαθαίνει ότι οι άνθρωποι, που έγιναν η αιτία της οδύνης του,  που αγάπησε και τον έκαναν να υποφέρει, τώρα δεν μπορούν να ασκήσουν πια καμιά δύναμη πάνω του. Και κοιτάζοντας βαθιά μέσα στην ύπαρξή του αυτήν τη σπασμένη αλυσίδα από σημεία ερωτικής οδύνης, θα συνειδητοποιήσει σε βάθος χρόνου, ότι μεταστοιχειώθηκαν σε χαρά. Έγιναν εικόνα, ουσία, Ιδέα για να μπορέσει ν’ αγαπήσει ξανά απ’ την αρχή. Άλλωστε, είμαστε πάντα στο τέλος πιο πιστοί κι αφοσιωμένοι στον εαυτό μας παρά στο πρόσωπο που αγαπήσαμε πολύ. Οι οδύνες δεν ήταν εξαρτημένες από το αντικείμενο του πόθου του, ήταν ένα κακόγουστο αστείο, ένα τέχνασμα εις βάρος του εαυτού του. Όταν ατενίσει τον Άλλον ως Ιδέα, αμέσως η λύπη μεταπλάθεται σε χαρά. Υπάρχει μια θεϊκή μορφή στο πρόσωπο, που τον πλήγωσε και τον έκανε να υποφέρει κι εκεί κρύβεται η τέχνη του ζην. «Μην κοιτάς ποτέ πίσω άνθρωπε, μην τις πληγές ανασκαλεύεις, ο ποταμός κοίτα πώς τρέχει, πισωγύρισμα δεν έχει, τρέχα κι εσύ μαζί, του ποταμού τ’ ατέλειωτου τα νερά ακολούθα.»

Ο Γιώργος Πολ. Παπαδάκης έχει έγνοια και άγρυπνη συνείδηση για την αγάπη. Δεν την αφήνει να χαθεί «ανάμεσα στ’ ανοιχτόχρωμα βλέφαρα του χρόνου». Από τα μπαλκόνια του ουρανού κοιτάζει τόσο μακριά, μα τόσο μακριά και ως άνθρωπος και ως ποιητής! Πόσο δύσκολο ν’ ανεβεί κανείς στα μπαλκόνια του ουρανού. Πόσο δύσκολο να ξεφύγει απ’ τον μικρόκοσμό του και να απλώσει τα φτερά του, να κοιτάξει τον ήλιο κατάματα και ν’ αγναντέψει τη σιωπή! Θεωρώ συγκλονιστικούς - και με αυτούς θα κλείσω το ταξίδι - τους στίχους του: «Μην κοιτάξεις πιο πέρα από το πέρα, απλά κοίτα πιο πέρα από το πρέπει κι απ’ το γιατί.»

Μάρθα Παπαδοπούλου

ΝΕΑ ΑΤΡΑΠΟΣ - ΜΑΡΘΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ - STAXTES

ΠΟΙΗΣΗ

«Νέα Ατραπός» του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη

Ο φιλοσοφικός, υπαρξιακός και ερωτικός Λόγος του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη στην ποιητική του συλλογή «Νέα Ατραπός», χαράζει όντως, όπως φανερώνει κι ο τίτλος, ένα καινούργιο μονοπάτι στον τρόπο αντίληψης του κόσμου και της ζωής, ομολογουμένως δύσβατο και ιδιαίτερο, αφού προϋποθέτει το άνοιγμα των βαθύτερων έσω ενεργειακών μας κέντρων.

Οι λέξεις του, οντότητες με σάρκα και οστά, αυθύπαρκτες και αυτάρκεις γεννήθηκαν μέσα στη σιωπή και σ’ αυτήν έχουν προορισμό να επιστρέψουν. Μέσα στη σιωπή θα γίνουν κραυγή.

«Η σιωπή είναι η κραυγή του άρρητου», θα μας πει και «αποφάσισα να γράφω δίχως λέξεις». Οι λέξεις του θα συνδιαλλαχθούν με τη σιωπή, αφού πρώτα απεκδυθούν αυτό που νομίζουν πως είναι, αφού απαλλαγούν από το παρελθόν και το μέλλον και ριζικά αποχωριστούν το Γίγνεσθαι, που φθείρεται και φθείρει.

Ο ποιητής Γιώργος Πολ. Παπαδάκης παλεύει με τον «πυρήνα των κυττάρων» του, ασπάζεται εν επιγνώσει τη φαινομενικότητα και την αυταπάτη και ταυτοχρόνως τις πολεμά, προκειμένου να φτάσει στο σημείο εκείνο, όπου το Τίποτα είναι το ίδιο με το Όλον, όπου το κενό ταυτίζεται με το πλήρες, το ζωντανό με το νεκρό, η διαφορά με την ομοιότητα. Πασχίζει να αγγίξει το Ένα, το άπειρο, το αιώνιο, που δεν έχει ιδιότητες, διότι έχει όλες τις ιδιότητες. Να κρατήσει την όντως Ύπαρξη, το ά-τομο που δεν τέμνεται, δεν θρυμματίζεται, διότι

αντιδρά η ύλη με την αντι-ύλη και παράγουν το Μηδέν. Μέσα στο Μηδέν βρίσκει το Είναι, αφού, όπως γράφει, «όλα τελειώνουν κάποτε κι αρχίζουν απ’ το Ένα», « το πούσι της ερήμου φεύγει κι έρχεται σαν παλίρροια», «ξανακάνει έναν κύκλο πάλι η ιστορία» και επειδή «η ιστορία θα ξαναγεννηθεί χωρίς την παρουσία σου».

Στα ποιήματά του διακρίνουμε επιρροές από την κοσμογονία των πρώτων φιλοσόφων της Ιωνίας, τους οποίους απασχόλησαν οι έννοιες της ύλης, της δύναμης, της κίνησης, της αέναης ροής και μεταβολής των πάντων. Τα στοιχεία του νερού, της φωτιάς, της γης και του αέρα είναι διάσπαρτα στη συλλογή «Νέα Ατραπός» και μας ψιθυρίζουν τα μυστικά τους μηνύματα. Είναι, επίσης, διάχυτη η αίσθηση πως όλα τα πράγματα φθείρονται και διαλύονται «εις τα εξ ων συνετέθησαν», όπως έλεγε ο Αναξίμανδρος για να μεταστοιχειωθούν τελικά σ’ αυτό που νοείται ως ακίνητο, αέναο και άπειρο, με τη διττή έννοια της λέξης, δηλαδή του αδιαπέραστου και του χωρίς τέλος. Το Είναι, που προϋπάρχει προαιώνια, κατέχει κυρίαρχη θέση στα ποιήματα και, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος, σαν ζωντανή φωτιά εναλλάξ δυναμώνει και εξασθενεί χωρίς ποτέ να σβήνει εντελώς.

Ο ποιητής έχει βαθιά επίγνωση του Γίγνεσθαι. Τα λουλούδια δεν φύτρωσαν, τα κλειδιά χάθηκαν, οι στιγμές τον προσπέρασαν και τρύπωσαν στα αυλάκια της ζωής, οι γυναίκες με την αγέρωχη κορμοστασιά και τα σαν πετρωμένη λάβα στήθη έγιναν Λερναία Ύδρα και ο έρωτας κόσμησε το μέτωπό του με το στέμμα της λήθης. Οι μνήμες τον πληγώνουν, «ψίθυροι απ’ τη χοάνη του παρελθόντος» γλείφουν και γλύφουν τις πληγές του, παραισθήσεις κι ενοχές τον αποπροσανατολίζουν.

Συγκινητικός μέσα στην τραγικότητά του  ο ποιητής καλεί τον αναγνώστη όχι μόνο να αντιληφθεί την ψευδαίσθηση και τη ματαιότητα, όχι μόνο να  συλλάβει τη σπουδαία ρήση του Ηράκλειτου, «τὰ πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει» αλλά κάτι πιο δύσκολο, να την αποδεχθεί. «Τι είσαι; Ένα δέντρο μοναχό στο δάσος του γαλαξία. Αποδέξου την αδράνεια..».

Αδράνεια σημαίνει κατανόηση των φυσικών νόμων, που αν ακολουθηθούν, δίνουν αληθινή δύναμη σε κάθε πράξη. Αυτό που χρειάζεται είναι να ακολουθήσει κανείς τη φυσιολογική πορεία των πραγμάτων, να πάει με το ρεύμα. Αν ο άνθρωπος αφεθεί στο ρεύμα, αυτό θα τον ταξιδέψει παντού, αν  εναντιωθεί, θα τον εκμηδενίσει. «Ο Νόμος είναι το Ένα κι αυτός που ευδοκιμεί στον νόμο γίνεται ένα με το Ένα.», γράφει ο ποιητής. Σ’ αυτό το σημείο υπάρχουν σπέρματα της ανατολικής φιλοσοφίας. Αληθινή αρετή είναι η ικανότητα του καθενός μας να αναγνωρίζει τον Νόμο, τον Δρόμο, με άλλα λόγια την Αιτία, την Αρχή, το Απόλυτο, την Αρμονία, τον Θεό, την πρωταρχική ενέργεια, τη Φύση.

Ο Γιώργος Πολ. Παπαδάκης, επειδή διαθέτει ως άνθρωπος παιδεία, ευαισθησία και μια δυσεύρετη ανώτερη ευφυΐα, δεν θα πτοηθεί. Άλλωστε, όπως είχε πει ένας απ’ τους κορυφαίους λογοτέχνες και ποιητές του 20^ου αιώνα, ο Ιρλανδός Τζέιμς Τζόυς, « Ένας ευφυής άνθρωπος δεν κάνει λάθη. Τα λάθη του είναι ηθελημένα κι αποτελούν πύλες ανακάλυψης». Θα αποφασίσει, λοιπόν, ο ποιητής να ζήσει χωρίς ζωή, να παλέψει χωρίς χέρια με το θεριό που τον συνθλίβει μέσα του, να χτυπήσει ο ίδιος την αχίλλειο πτέρνα του, πιο δυνατά και τελειωτικά από ό, τι τα βέλη του Πάρη και να λυτρωθεί.

Μήπως, όμως, πέφτει έτσι σε αντίφαση; Πώς να ζήσει κανείς χωρίς ζωή; Πώς να παλέψει χωρίς χέρια, πώς να τρέξει με την ακινησία του βράχου; Η απάντηση είναι «όχι». Είναι η δυνατότητα του ποιητή να προτάξει βαθιές φιλοσοφικές έννοιες  του Ζεν μέσα από την ανάδυση του παράδοξου. Είναι και θέμα «Αδράνειας», όπως προείπαμε. Αδράνεια σημαίνει ν’ αφήσεις το κάθε πράγμα να κάνει αυτό που πρέπει να κάνει σύμφωνα με τη φύση του, να επιτρέψεις την ικανοποίηση της Φύσης. Να αφήσεις το κάθε πράγμα να βρει και να εκτελέσει τον προορισμένο από τη Φύση δρόμο και σκοπό του. Να μην σπρώχνεις, να μην βιάζεις τις εξελίξεις.

 Η Αδράνεια είναι η ατραπός, που ψάχνει ο ποιητής και αυτή δεν ανήκει στον κόσμο της αντίληψης, ούτε στον κόσμο της μη αντίληψης. Δεν είναι στο καλό, ούτε στο μη καλό. Είναι στην ελευθερία, στο να κοιτάζει ο άνθρωπος τη συνείδηση χωρίς περισπασμούς από τον έξω κόσμο για να φτάσει σε ανώτερα επίπεδα συνειδητότητας. Η Ατραπός είναι βίωμα, ούτε ιδεολογία, ούτε θρησκεία. Και το κυριότερο: Όσο πασχίζεις να την πλησιάσεις, τόσο αυτή ξεμακραίνει από σένα, όπως ακριβώς κι η ευτυχία, το σπάνιο εκείνο πουλί, που έρχεται και κάθεται από μόνο του στον ώμο του ανθρώπου, που δεν έτρεξε να το κυνηγήσει ή να το φυλακίσει.

Δεν είναι, επομένως, τυχαίο, που η πένα του ποιητή κείτεται μεν νεκρή, όπως θα ομολογήσει, αλλά η ποίησή του υπάρχει και είναι τρεχούμενο νερό που δεν στερεύει, ζυγιασμένη στη χαρά και στον πόνο, στο δούναι και λαβείν, στη μοναξιά, στην προδοσία, στο άσπρο και στο μαύρο.

Μέσα στα θηρία του Γίγνεσθαι, που τον κυκλώνουν, ο Γιώργος Πολ. Παπαδάκης βρίσκει τον Εαυτό, γιατί όταν ανοιχτεί κανείς στον ωκεανό της πανανθρώπινης συνείδησης, οι σταγόνες του μικρόκοσμού του χάνονται, περνά στην έκσταση και συνειδητοποιεί ότι το «μακρινό» είναι το «δίπλα» και αυτό με τη σειρά του είναι το «μέσα» μας. Ναι, όλα γίνονται Ένα τελικά. Αυτό είναι το μονοπάτι, η Ατραπός, η Νέα Ατραπός που είναι και εξίσου πανάρχαια.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο της ποίησης του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη, που φανερώνει την ευρυμάθειά του, την ευρηματικότητα και την γονιμοποιό δύναμή του είναι η διακειμενικότητα, δηλαδή μια ουσιαστική συνομιλία άμεσα ή έμμεσα με μοτίβα, ιδέες και σχήματα άλλων κειμένων. Τα διακείμενα (λέξεις, φράσεις, αναφορές, παραθέματα, περιγραφές) θα μας βοηθήσουν να ξεκλειδώσουμε την ερμηνεία των ποιημάτων του, να αναδείξουμε τη διαχρονική σχέση συνύπαρξης του έργου του με τα πρωτότυπα, είτε μέσω ενός δημιουργικού εμπλουτισμού είτε μέσω της ανατροπής των συμβάσεων και της απόκλισης από την νόρμα του καταξιωμένου προτύπου.

Πιο συγκεκριμένα, στο ποίημα «Εντροπία» είναι φανερή η αναφορά στον ήρωα του μυθιστορήματος «Έγκλημα και τιμωρία» του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.  Όπως ο Ρασκόλνικωφ, λοιπόν, έτσι και το ποιητικό υποκείμενο θα ακολουθήσει μια πορεία εσωτερικής αναζήτησης, θα περιπλανηθεί «μέσα στων ενοχών την παραζάλη», σε παραληρήματα και παραισθήσεις που τον διαλύουν σωματικά και ψυχικά. Η μοναξιά γίνεται αβάσταχτη. Απομονώνεται, κλείνεται στον εαυτό του και στα αδιέξοδά του βιώνοντας  έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις. Χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι: « Θα κομματιάσω το χαρτί…θ’ αφήσω το μυαλό να σβήσει κάνοντας μικρούς αλλοπρόσαλλους ήχους, όπως το καυτό σίδερο στο νερό….σ’ ένα σαλόνι ξεφτισμένο απ’ τον χρόνο θα σωριαστώ να ψάξω αυτό που κρύβω μέσα μου». Χρέος του κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου είναι να κατανοήσει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής και την επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος στη συμπεριφορά του ανθρώπου και στο απρόβλεπτο αυτής. Ποιο είναι το ηθικό χρέος του ανθρώπου; Πώς εισχωρεί κανείς στα μύχια της ψυχής του; Υπάρχει θεός; Έχει δύναμη η αγάπη; Η αιώνια πάλη του ποιητή με τις λέξεις, με τα συναισθήματά του, η αγωνία του να υπηρετήσει την ποίηση, ο αγώνας του να σκοτώσει τους προσωπικούς του δαίμονες, η ακροβασία του κοιτάζοντας κατάματα το κενό για να συνεχίσει να γράφει. Γράφω σημαίνει υπάρχω. Το ερώτημα είναι «τι γράφω»; Τι προσφέρω στο ιστορικό γίγνεσθαι και πώς οι στίχοι μου θα αποτελέσουν το καταφύγιο του δοκιμαζόμενου ανθρώπου; Θα θρυμματιστεί ο ποιητής, όπως και ο Ρασκόλνικωφ, αλλά στο τέλος με μια μαγική κίνηση θα ενώσει πάλι τα κομμάτια του και θα συνεχίσει να γράφει. Η ποίηση είναι κάθαρση, είναι η πορεία προς τον «ανώτερο άνθρωπο». Αυτή την πορεία προσπάθησε να ακολουθήσει κι ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι, ακόμα κι αν χρειάστηκε να σπάσει τους ηθικούς φραγμούς και να περάσει στην απόλυτη ελευθερία και στο «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».

Αξίζει να σταθούμε, επιπροσθέτως, στο ποίημα «Έκλειψη», στο οποίο ο ποιητής επικοινωνώντας νοητικά με την «Έρημη Χώρα» του Τόμας Έλιοτ, δημιουργεί μια κατάσταση παρακμής και αποσύνθεσης. Χαρακτηριστικά γράφει: «Θ’ αδειάσουν τα μάτια μας…το χώμα ξερνά νεκρό σπέρμα. Βουλιάζουν τα νησιά κι η Πάτμος πρώτη… Η μέγγενη σφίγγει το ραβδί της μοίρας. Η ιστορία κλαίει τους πεθαμένους… Μας δέχθηκε η άβυσσος σα μαύρη τρύπα που κατέρρευσε κι ήπιε το φως της». Στο ποίημα αυτό πίσω από το δράμα, που φαίνεται να παίζεται, υπάρχει ένα άλλο δράμα που ξετυλίγεται παράλληλα και βαθύτερα στη συνείδησή μας. Οι στίχοι του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη εμποτισμένοι με συναίσθημα από τα σκοτεινά βάθη της ψυχής του, προσδίδουν ένταση στις λέξεις και στις εικόνες και εξαιρετική ενάργεια στα μέσα έκφρασης.

Είπαν εναντίον του Έλιοτ, ότι εγκαταλείπει τον αναγνώστη του χωρίς προοπτική ελπίδας σε μια άνυδρη, διψασμένη, άγονη «Έρημη Χώρα». Δεν θα πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι παρ’ όλα αυτά έγραψε ποίηση και η Τέχνη με την αιώνια ροή των φτερών της ταξιδεύει τις ψυχές των ανθρώπων. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στο ποίημα «Έκλειψη». Η παρακμή που περιγράφεται με σκληρά περιγράμματα, ετοιμάζει το χώμα για ένα διαφορετικό αύριο. « Ας ανοίξει κάποιος μια οπή στο κούτελο του Μίθρα. Ν’ ανοίξει η επίφυση, να χυθεί γαλάζιο φως.» Ο Μίθρας είναι η προσωποποίηση του φωτός, ο καλός ποιμήν, ο προστάτης της αλήθειας, το σύμβολο της πορείας από το έρεβος της γης στο ουράνιο φως, η εγγύηση της σταθερότητας του κύκλου από την σκοτεινή νύχτα της έκλειψης στην καινούργια μέρα της αναγέννησης. Άλλωστε, δεν αρκεί να γεννιόμαστε. Γεννιόμαστε με σκοπό να ξαναγεννηθούμε. Ο βαθύτερα μελετημένος αναγνώστης θα αντιληφθεί την έμμεση αναφορά στο τρίτο μάτι (επίφυση) του ποιητή ως διόδου διάχυση του φωτός και διαφυγής από το υλιστικό Εγώ.

Κλείνοντας την ερμηνευτική αυτή προσέγγιση της ποιητικής συλλογής «Νέα Ατραπός», θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην επισημάνουμε τα ποιήματα «Κατανόηση» και «Οι νεκροί δεν μιλούν», εμπνευσμένα και με αναφορές το πρώτο στο βιβλίο «Πέδρο Πάραμο» του Χουάν Ρούλφο και το δεύτερο στο διήγημα «Οι νεκροί» από τη συλλογή διηγημάτων «Οι Δουβλινέζοι» του Τζέιμς Τζόυς. Πρόκειται για δύο ποιήματα που σχετίζονται με την κατάβαση στον Άδη ή σε πιο γενικές γραμμές με τον κόσμο των σκιών σε μια προσπάθεια εξερεύνησης του ατομικού ή συλλογικού ασυνειδήτου, σε μια προσπάθεια να αποδομήσει κανείς τις άμυνες του και να φτάσει στα άδυτα της ψυχής του απογυμνωμένος. Μια μεταμορφωτική διαδικασία η διαισθητική ενόραση και η επαφή με την αύρα των νεκρών. Μια ίσως επώδυνη εμπειρία, μα τόσο γόνιμη. Κανείς δεν επιστρέφει από μια τέτοια εμπειρία μένοντας ίδιος. Οι νεκροί δεν εξαγοράζονται, δεν ξεγελιούνται. Είναι σαν την ώρα που δραπετεύουμε από τον εαυτό μας για να σωθούμε και τελικά πέφτουμε τρέχοντας μέσα του. Πολλές φορές στη ζωή χρειάζεται να πεθάνουμε για να συνειδητοποιήσουμε, ότι ζούμε  ή μάλλον καλύτερα τον τρόπο πώς να ζούμε. Άλλες πάλι φορές ζούμε όντας μέσα μας ολότελα νεκροί. Ας μην ξεχνάμε, τέλος, πως είμαστε εν δυνάμει νεκροί και αυτό μοιάζει παρηγορητικό αφού «δεῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀθανασίαν», όπως αναγράφεται στην Α΄ Επιστολή προς Κορινθίους του αποστόλου Παύλου.

Συμπερασματικά, η συλλογή «Νέα Ατραπός» του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη μας προτρέπει στο εδώ και τώρα της ευτυχίας, ως αφυπνισμένη συνειδητότητα. Αυτό που χρειάζεται είναι να καθαρίσουμε τον θολωμένο από τη σκόνη και τα φαντάσματα του παρελθόντος εσωτερικό μας καθρέφτη για να αντικατοπτρίζει τα βουνά, τις θάλασσες, τα δέντρα, τ’ αστέρια. Η ευτυχία είναι συνυφασμένη με την αλήθεια, ένας ίσκιος της αλήθειας. Για να αναζητήσει κανείς την αλήθεια πρέπει να γίνει ο ίδιος αληθινός και για να δει κανείς το θεϊκό στοιχείο της ευτυχίας χρειάζεται να κοιτάξει με  μάτια ευτυχισμένα. Πίστευε για να δεις και ποτέ το αντίθετο. Προσκύνα τα βουνά, τις θάλασσες, τα δέντρα, τ’ αστέρια. Σώπασε και περίμενε.

Μάρθα Παπαδοπούλου - φιλόλογος