Ο ΠΑΛΑΙΟΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΜΕΝΤΕΛ - STEFAN ZWEIG - ΑΓΡΑ

Ο ΠΑΛΑΙΟΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΜΕΝΤΕΛ

Ακόμη ένας υπέροχος Στέφαν Τσβάιχ. Ο λογοτέχνης αυτός επέτυχε το ιδεώδες. Να είναι ταυτόχρονα ποιοτικός και εμπορικός μέχρι τις μέρες μας. Το 2013, 160 διαφορετικοί εκδοτικοί οίκοι είχαν εκδώσει βιβλία του. Ο Τσβάιχ εξακολουθεί  να πουλάει σε πείσμα των «ψευτοκουλτουριάριδων» οπαδών των δυσνόητων συγγραφέων που πιστεύουν ότι η «σπουδαία» λογοτεχνία είναι για λίγους και οτιδήποτε εμπορικό ανήκει στην «παραλογοτεχνία». Ο Τσβάιχ είχε πλούσια φαντασία, διεισδυτική γραφή με γοργό ρυθμό ανάπτυξης που δεν κούραζε, ενώ η θεματική του ήταν βαθιά ανθρώπινη και κοινωνική. Ταυτόχρονα μπορούσε να αναδείξει πειστικά τους ψυχισμούς των ηρώων του και να προβάλλει τις βαθύτερες και σκοτεινότερες πτυχές του χαρακτήρα τους. Ευτυχώς για τους πολλούς, εξύψωσε το επίπεδο του μέσου αναγνώστη μέσα από μιαν εύληπτη μεν αλλά καθόλου απλοϊκή γλώσσα.

Ο «Παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ», είναι μια νουβέλα γραμμένη το 1929 που καταδεικνύει με τον πλέον εύγλωττο τρόπο τις τραγικές επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει ένας πόλεμος, όχι μόνο απώλειες ζωών και μείωση βιοτικού επιπέδου αλλά και την ηθική και πολιτισμική κατάπτωση.  Ο Μέντελ  είναι ένας Εβραίος από τη Γαλικία ο οποίος είναι «τέρας» μόρφωσης αλλά και απομνημόνευσης. Ο άνθρωπος αυτός αναζητά την ηρεμία του μέσα από την ανάγνωση βιβλίων σε ένα καφενείο με όνομα «Γκλουκ». Επίσης εκεί διεκπεραιώνει όλες τις σχετικές με βιβλία συναλλαγές του. Ο Μέντελ συνεχίζει απρόσκοπτα αυτό που τον ενδιαφέρει, παρ’ όλο που έχει ήδη ξεκινήσει ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος. Κι όμως, κατηγορείται για συναλλαγές με χώρες που είναι εχθροί του αυστριακού καθεστώτος, - παρόλο που αυτές αφορούν βιβλία – και στέλνεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Το παράλογο σε όλο του το μεγαλείο. Ύστερα ο Μέντελ εξαφανίζεται από το καφενείο και ο αφηγητής ψάχνει να βρει τι του συνέβη. Αν ο Τσβάιχ είχε αποφασίσει να γράψει ένα μεγαλύτερο έργο και ενέπλεκε στη συνέχεια και τον Μέντελ, τάχα να προσπαθεί να βρει το δίκιο του θα μιλάγαμε για «καφκική» ανάπτυξη στη νουβέλα. Ο συγγραφέας όμως επιτυγχάνει το σκοπό του έτσι κι αλλιώς: η μόρφωση και η παιδεία αλλά και κάθε έννοια πολιτισμού ισοπεδώνονται από το χέρι της μοίρας, κι  ο άνθρωπος γίνεται υποχείριό της. Κι αν υπάρχει ένα ποσοστό όπου το ανθρώπινο χέρι μπορεί να επηρεάσει το πεπρωμένο του σίγουρα ο Μέντελ δεν ήταν αυτός που θα μπορούσε να το κάνει αυτό. Ο Τσβάιχ στο πρόσωπο του Μέντελ προβάλλει ένα μέρος του εαυτού του. Ένας κατεξοχήν άνθρωπος του βιβλίου και του πνεύματος όπως αυτός, αυτοκτόνησε το 1942 στη Βραζιλία κατά την διάρκεια του πολέμου. Ο ευαίσθητος ψυχισμός του δεν μπόρεσε να αντέξει το δυσοίωνο μέλλον της Ευρώπης και του πολιτισμού της.

Μτφρ: Μαρία Τόπαλη

«Τι ψυχικό τρόμο θα πρέπει να δοκίμασε ο Γιάκομπ Μέντελ σε τούτα τα δυο χρόνια στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, δίχως βιβλία, δίχως τα αγαπημένα του βιβλία, δίχως χρήματα, με συντροφιά τους αδιάφορους, τους άξεστους, τους συνήθως αναλφάβητους αυτής της τεράστιας ανθρώπινης κόπρου, τι οδύνες θα πέρασε αποκομμένος από τον ανώτερο και μοναδικό του κόσμο των βιβλίων, σαν τον αετό που του ψαλίδισαν τις φτερούγες και τον έβγαλαν απ’ το αιθέριο στοιχείο του…»

Βιογρ. Wiki

Ο Στέφαν Τσβάιχ (Stefan Zweig, Βιέννη, 28 Νοεμβρίου 1881 – Πετρόπολις Βραζιλίας, 23 Φεβρουαρίου 1942) ήταν Αυστριακός συγγραφέας, δημοσιογράφος και βιογράφος. Στον κολοφώνα της λογοτεχνικής του καριέρας στις δεκαετίες 1920 και 1930, ήταν ένας από τους δημοφιλέστερους συγγραφείς στον κόσμo. Είχε πει ο Τόμας Μαν για εκείνον: «...Η λογοτεχνική του δόξα έφτανε ως την τελευταία γωνιά της Γης - ένα αξιοπερίεργο φαινόμενο σε σχέση με την περιορισμένη δημοτικότητα που απολαμβάνει κατά τα άλλα η γερμανική λογοτεχνία συγκριτικά με την αγγλική και τη γαλλική. Ίσως από την εποχή του Έρασμου [...] να μην υπήρξε κανένας συγγραφέας τόσο διάσημος όσο ο Στέφαν Τσβάιχ».

ΔΕΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ - JOSEPH ROTH - ΡΟΕΣ

ΔΕΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ - JOSEPH ROTH - ΡΟΕΣ

Ακόμα ένα έργο του Ροτ που ναι μεν αφορά τη συγκεκριμένη περίοδο του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και του μεσοπολέμου αλλά εμπεριέχει και διαχρονικά μηνύματα που αντανακλούν σε κάθε εποχή. Ο Πάουλ Μπερνχάιμ γιος τραπεζίτη, ο Τέοντορ Μπερνχάιμ αντισημίτης και ο Νικολάι Μπραντάις Ρωσοεβραίος και φιλόδοξος είναι τα πρόσωπα εκείνα με τα τόσο διαφορετικά χαρακτηριστικά αλλά με ένα κοινό όραμα, την επιτυχία και την απόκτηση πλούτου. Ο συγγραφέας είπε για το έργο του αυτό ότι «αρνείται την ύπαρξη χαρακτήρων». Πράγματι το βιβλίο είναι μια σπουδή στον οπορτουνισμό, την έλλειψη ηθικών αρχών και το χαμαιλεοντισμό. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και για τους τρεις ήρωες του μυθιστορήματος.

Μτφρ: Πελαγία Τσινάρη

«…Τον συναντούσες σε τράπεζες, σε αίθουσες αναμονής διευθυντικών γραφείων, στο χρηματιστήριο, στα καφέ του εμπορικού τετραγώνου. Ήταν γνωστό επίσης ότι έμενε σε μια μικρή πανσιόν στο δυτικό τμήμα της πόλης, όπου όμως δεν γευμάτιζε. Καμιά φορά τον έβλεπαν αργά το βράδυ σε μια από τις κλειστές χαρτοπαικτικές λέσχες. Καθόταν σε μια γωνιά, έπινε πλήρωνε και έφευγε. Τα καπηλειά είχαν κλείσει εκείνη την ώρα, ο Μπραντάις έβλεπε τις λέσχες απλώς ως υποκατάστατα αυτών. Δεν ανταποκρινόταν σε προκλήσεις. Μετακινούνταν πάντα πεζός. Από όλους τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργαζόταν ήταν ο μόνος που δεν διέθετε αμάξι, αλλά και ο μόνος που δεν φαινόταν να βιάζεται. Τον έβλεπες να κατεβαίνει το δρόμο αγέρωχα, αργά,  προκλητικά αργά, με ένα μπαστούνι με μεταλλική μύτη στραμμένο προς τον ουρανό, σαν όπλο περασμένο στον ώμο, το χέρι με τη λαβή του μπαστουνιού κρυμμένο στην τσέπη, το καπέλο με το στενό μπορ χαμηλά πάνω απ’ τα μάτια. Έτσι έμοιαζε έτοιμος για όλα, κι η σιγουριά του ήταν η σιγουριά ενός ανθρώπου που βαδίζει στην κορυφή μιας μεγάλης ακολουθίας».

Η έκπτωση των ηθικών αξιών και η ευελιξία μπορεί πράγματι να οδηγήσει κάποιον στην κατοχή αξιωμάτων και πλούτου αλλά του στεγνώνει την ψυχή. Η ματαιοδοξία εμπεριέχει τον σπόρο της ηθικής και προσωπικής εκβαράθρωσης και οδηγεί τον άνθρωπο στην απομόνωση και την εσωτερική μοναξιά. Η οικουμενικότητα των μηνυμάτων του Ροτ είναι φανερή, χαρακτήρες σαν τον Πάουλ, τον Τέοντορ και τον Νικολάι, «ευδοκιμούν» σε κάθε εποχή.

Τα δυο αδέλφια αλληλομισούνται και προοδεύουν μέσα από ζωές κούφιες μέσω του Μπραντάις. Ο ένας γίνεται διευθυντής εταιρίας και ο άλλος επιτυγχάνει σα δημοσιογράφος ενώ είναι ακροδεξιός. Ο ίδιος ο Μπραντάις αναρριχάται σε μια σαθρή κοινωνία που δεν εκτιμά, προσαρμοζόμενος στο καθαρά ωφελιμιστικό της μέρος. Ο Ροτ με το γνωστό του στυλ δημιουργεί ένα μυθιστόρημα ηρώων «χωρίς χαρακτήρες» με την έννοια  των ξεχωριστών προσωπικοτήτων. Μέσα όμως από τους ήρωές του ο Ροτ αντανακλά και την δική του οπτική, παρουσιάζοντας την ηθική κατάπτωση που προκύπτει ως απόρροια της δικής του εκτίμησης για τη μοναρχία: «Τώρα που δεν υπάρχει Φραγκίσκος Ιωσήφ, τα πράγματα πάνε από το κακό στο χειρότερο». Ο συγγραφέας, μάστορας της ανάπτυξης της κοινωνικής ζωής και των ανθρώπων της εποχής του,  παρουσιάζει τον αστό του 20^ου αιώνα. Ο «νέος άνθρωπος» δεν έχει ηθικούς ενδοιασμούς αλλά ούτε και φραγμούς προκειμένου να επιτύχει τα όποια ιδανικά του.

Το βιβλίο αξίζει να το διαβάσει κάποιος γιατί είναι Ροτ,  δεν φτάνει όμως το ύψος ούτε του «Εμβατηρίου Ραντέσκυ», ούτε της «Κρύπτης των καπουτσίνων».

ΦΑΛΑΙΝΑ - PAUL GADENNE

ΦΑΛΑΙΝΑ - PAUL GADENNE - ΑΓΡΑ

Όπως και ο Χέλμαν Μέλβιλ έτσι και ο Gadenne χρησιμοποιεί μια φάλαινα σαν αφορμή για  το ξεδίπλωμα των στοχασμών του πάνω στην φύση, τη ζωή και τον άνθρωπο. Η μόλις 40 σελίδων νουβέλα με τίτλο «Φάλαινα», εκδόσεις «Άγρα», (Baleine, φάλαινα χωρίς δόντια) είναι ένα μικρό αριστούργημα. Είναι αριστούργημα γιατί σε μικρό αριθμό σελίδων ο συγγραφέας συμπυκνώνει όλη την υπαρξιακή του αναζήτηση χρησιμοποιώντας εξαιρετικό ποιητικό ύφος με ουσιαστικό στοχαστικό υπόβαθρο. Η «θέση» του έργου είναι η περιπλάνηση στη ματαιότητα, μια οντολογική μελέτη και μέσω αυτής η ανάδειξη της ζωής σε υπέρτατο αγαθό.  Η μοναχική πορεία του Πιέρ και της Οντίλ σε μια απέραντη παραθαλάσσια αμμουδιά, τους οδηγεί κάποια στιγμή στην θέαση εντός του νεκρού κήτους, μιας φάλαινας φυσητήρα. Ο συγγραφέας μετουσιώνει τη νουβέλα σε λυρικό δοκίμιο μιας «μπαλάντας θανάτου» με αφορμή το νεκρό κήτος. Η συνάντηση αυτή συγκλονίζει και τους δύο και αναζωπυρώνει όλες τους τις ευαισθησίες και αγωνίες. Το μέγεθος ενός γιγάντιου πλάσματος που λίγο πριν έσφυζε από ζωή και δέσποζε στην ωκεανό δεν αποτελεί τώρα παρά ένα κουφάρι που αποσυντίθεται αργά και αποτελεί τη βάση για να δώσει ζωή σε άλλους οργανισμούς στο οικοσύστημα. Έχει σημασία λοιπόν και το ζώο που διάλεξε ο συγγραφέας όπως και ο τόπος. Διότι το μέγεθος δημιουργεί το ανάλογο δέος δοσμένο στο ιδεώδες χωρικό πλαίσιο: Απεραντοσύνη (νερό, αέρας, ξηρά, δέντρα). Δεν υπάρχει έμβιο ον που να μην παραδοθεί κάποια στιγμή στο χώμα. Η αδυναμία του ανθρώπου να συλλάβει τη θνητότητα γίνεται ακόμα μεγαλύτερη μπροστά σε κάτι τόσο μεγάλο. Αναφέρει χαρακτηριστικά :«Νομίζαμε πως αυτό που βλέπαμε ήταν απλώς ένα κήτος μισοχωμένο την άμμο, ωστόσο αυτό που ατενίζαμε ήταν ένας νεκρός πλανήτης». Διότι το μέγεθος υποβάλλει και μεγεθύνει την έννοια του αναπόφευκτου. Είναι προφανές ότι διαφορετικά συναισθήματα κατακλύζουν τον άνθρωπο όταν αντικρίζει μια νεκρή φάλαινα σε σχέση με μια μύγα ή ένα ποντικό.

Μτφρ: Βάνα Χατζάκη

«Όλα αυτά αρκούσαν για να εξηγήσουν  τη θλίψη μας. Γιατί, ποια κραυγή θα μπορούσαμε εμείς να ξεστομίσουμε που θα ήταν στο ύψος αυτής της κραυγής; Ψάχναμε το δρόμο μας, ψηλαφιστά, ανάμεσα σε πέτρες που δεν είχαν πια τα ίχνη της ιστορίας, όπου τα χέρια μας δεν έβρισκαν από κάτω τους παρά την υπνωτική ηδύτητα των βρύων, την παγωνιά των υποθαλάσσιων φυτών. Στεκόμασταν  εκεί, οι δύο μας, μάρτυρες αδύναμοι και εφήμεροι, συντετριμμένοι ωστόσο από το μέγεθος  του αναστήματός μας. Ήταν μάταιο να ελπίζει κανείς ακόμη ότι θ’ ανακαλύψει, κάτω από τις ύποπτες αυτές κηλίδες, κάτω απ’ τις δυσδιάκριτες  εκείνες αποχρώσεις, έστω και το λείψανο μιας ιδέας. Το πιο ποταπό συναντούσε  εδώ το πιο ευγενικό εγχείρημα. Το πνεύμα έλιωνε και γινόταν νερό. Μια πελώρια, και μοναδική λάμψη κυοφορούνταν, μια μοναδική σιωπή – η σιωπή των πόλων».

Γιώργος Πολ. Παπαδάκης