ΑΜΛΕΤ – ΓΟΥΙΛΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ
Ο «Αμλετ» είναι ένα από τα περισσότερο συζητημένα
και αναλυμένα έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου. Είναι ένα έργο που μπορεί να
διαβαστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά φυσικά θα προσφέρει διαφορετική αναγνωστική
εμπειρία κάθε φορά. Ο ίδιος ο ρόλος του πρίγκιπα της Δανιμαρκίας είναι
αμφίσημος και επιτρέπει διαφορετικές προσεγγίσεις. Έτσι υπάρχουν προσεγγίσεις
που τονίζουν την πολιτική διάσταση του έργου, άλλες την φιλοσοφική, άλλες την
επαναστατική ακόμα και την ψυχαναλυτική. Η βάση εκτύλιξης της υπόθεσης εμπεριέχει τα
συνηθισμένα συστατικά της ελισαβετιανής περιόδου : Βασιλιά, πρίγκιπα, βασίλισσα,
συγγενικά πρόσωπα, αυλικούς, συνωμότες. Όπως και στο Μάκβεθ έτσι κι εδώ το
κεντρικό θέμα, σε πρώτο επίπεδο είναι η χθόνια κατάληψη της εξουσίας. Το
υπερφυσικό στοιχείο με την μορφή του φαντάσματος έρχεται να ταράξει τα
λιμνάζοντα ύδατα του βασιλείου της Δανιμαρκίας. Ο ίδιος ο νεκρός βασιλιάς
αποκαλύπτει την δολοφονία του στον Άμλετ. Εκείνος αναλαμβάνει το βάρος της
εκδίκησης. Παριστάνει τον τρελό. Εξορίζεται σκοτώνει. Αναρωτιέται για το νόημα
της ζωής. Με σαφείς τις ομοιότητες με
τον «Ορέστη» αλλά με μια διαφορετική δυναμική από την αρχαία τραγωδία και με
την πρωτοτυπία του φαντάσματος, ο Δανός πρίγκιπας παραπαίει μπροστά στο ηθικό
δίλημμα της εκδίκησης ή της αποστασιοποίησης από μια δεδομένη κατάσταση, αλλά
τελικά περνάει στη δράση σκοτώνοντας τον Πολώνιο. Η απαίτηση της ιερής
εκδίκησης προέρχεται όχι άνωθεν (από το Θεό) αλλά από το ίδιο το πνεύμα του
πατέρα του.
Ο Άμλετ ποιος είναι τελικά; Ο επαναστάτης
πρίγκιπας που περιφρονεί το θρόνο και περιφρουρεί τη δικαιοσύνη; Ο ανώριμος
νεαρός διεκδικητής που φαντασιώνεται προκλήσεις και βλέπει φαντάσματα; Ένας
στοχαστής του καιρού του που αναρωτιέται για το νόημα της ίδιας της ζωής; Ένας
υπαρξιακός φιλόσοφος; Σίγουρα πάντως αποτελεί την κλασική τραγική φιγούρα, που
όπως και ο Οιδίποδας υποκρύπτει ενοχικά σύνδρομα.
Η εξιλέωση «έρχεται» τραγική στο τέλος με τους
πολλαπλούς θανάτους της Οφηλίας
(αυτοκτονία) του Λαέρτη, του Κλαύδιου, της Γερτρούδης αλλά και του ίδιου του
πρίγκηπα. Όλο το έργο – όπως και τα περισσότερα του Σαίξπηρ – εμπεριέχει όλο το
ανθρώπινο αξιακό σύστημα και τις «αναταράξεις» του: ηθική, συμφέρον, φόνος,
εκδίκηση, έρωτας, δικαιοσύνη, διαταραγμένος ψυχισμός.
Ενδιαφέρουσα είναι η ενδοσκοπική προσέγγιση του Francis Barker στον ήρωα, ο οποίος διαβλέπει σε εκείνον (μέσα
από το βλέμμα του Σαίξπηρ) στοιχεία πρώιμης νεωτερικότητας: «ο ‘Αµλετ προβάλλει µία εγγενή εσωτερικότητα,
«έναν διαχωρισµό που έχει ήδη αρχίσει να αναδεικνύεται µεταξύ της εσωτερικής
πραγµατικότητας του υποκειµένου … και µίας µη αυθεντικής εξωτερικότητας: και,
σε αυτόν τον χώρο που ανοίγεται, αρχίζει να αναδύεται πριν την ώρα της εκείνη η
φιγούρα που έµελλε να κυριαρχεί και να οργανώσει την αστική κουλτούρα», το
νεωτερικό υποκείµενο. Όπως όµως ο ίδιος τονίζει, αυτή η υποκειµενικότητα είναι
µία χειρονοµία που παραµένει άδεια, παρά τις µεταγενέστερες αναγνώσεις που
προσπαθούν να γεµίσουν το κενό στην καρδιά µίας παραπλανητικής περίσσειας. Η
ουσία του ‘Αµλετ απλώς διαγράφει ως χειρονοµία «ένα ‘χώρο’ για υποκειµενικότητα
αλλά και τα δύο είναι αναχρονιστικά και ανήκουν σε µία ιστορική τάξη της οποίας
το περίγραµµα έχει µόνον αναδειχθεί.»
Το έργο έχει γνωρίσει πάμπολλες μεταφορές στο
θέατρο αλλά και στον κινηματογράφο. Γνωστότερη και επιτυχέστερη εκείνη με τον
Λώρενς Ολιβιε το 1948, όπου ο μεγαλύτερος για πολλούς ηθοποιός όλων των εποχών,
έδωσε μια ανεπανάληπτη ερμηνεία. (Όσκαρ Α΄ ανδρικού ρόλου). Παρόλα αυτά και η
εκδοχή του Κόζνιτσεφ το 1964 με τον
Σμοκτουνόφσκι στο ρόλο του Άμλετ υπήρξε ανεπανάληπτη. Λέγεται, πως οι Άγγλοι
κριτικοί που παρακολούθησαν την ταινία έμειναν άφωνοι. Ο ίδιος ο Ολιβιέ έδωσε
συγχαρητήρια στον Σμοκτουνόφσκι. Η μετάφραση ήταν του Μπόρις Πάστερνακ και η
μουσική του Ντμίτρι Στοστακόβιτς.
Απόσπασμα: (μτφρ : Γ. Χειμωνάς)
ΑΜΛΕΤ
Να ζεις.
Να μη ζεις. Αυτή είναι η ερώτηση.
Τι
συμφέρει στον άνθρωπο
Να πάσχει να αντέχει σωπαίνοντας τις πληγές
από μια
μοίρα πού τον ταπεινώνει χωρίς κανένα έλεος
Η να
επαναστατεί. Να αντισταθεί
στην
ατέλειωτη παλίρροια των λυπημένων κόπων
Να
πεθάνεις. Να κοιμηθείς. Αυτό είναι όλο
Να
κοιμηθείς και να κοιμηθούν
όλοι οι
πόνοι που από αυτούς είσαι πλασμένος
Να μη
ξυπνήσουν πια ποτέ. Αυτόν τον ύπνο
να εύχεσαι
για σένα. Να πεθάνεις. Να κοιμηθείς
Κι αν
στον ύπνο σου έρθει ένα όνειρο;
Τι θα
είναι αυτό το όνειρο; Μετά τον αιώνα τού σώματος
ποιος
ύπνος αναλαμβάνει τα όνειρα; Πώς ονειρεύεται
ο
θάνατος; Σε πιάνει φόβος αργείς
Και ζεις.
Και ή πανωλεθρία διαρκεί ζώντας
από την
ζωή σου. Τελείωσε τον κόσμο εσύ
Τέλειωσε
την ζωή σου. Αυτήν την στιγμή. Τώρα. Μ’ ένα μαχαίρι…»
