Νέα Ατραπός – Λαξευτής Τοπίων : Δύο ξεχωριστά λιμάνια Ποιητικής Τέχνης, (κριτικό σημείωμα, 2022)

 

Νέα Ατραπός – Λαξευτής Τοπίων : Δύο ξεχωριστά λιμάνια Ποιητικής Τέχνης

 

Στα τρία χρόνια που μεσολάβησαν στη συγγραφή τους (2014 εκδόθηκε η «Νέα Ατραπός» και το 2017 ο «Λαξευτής Τοπίων»), αλλά πιθανόν και η ολοκλήρωση της αλλαγής ύφους του ποιητή σε σχέση με τα πρώτα  έργα του, δικαιολογούν τις διαφορές, αλλά και τις ομοιότητες που κάνουν τις δύο ποιητικές συλλογές εξίσου ξεχωριστές και πολύτιμες σαν τροφή πνευματική και ταυτόχρονα σαν αξιόλογα δημιουργήματα της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, για τα οποία σίγουρα ο Γ. Πολ. Παπαδάκης είναι άξιος πολλών επαίνων.

Σε μια πρώτη προσέγγιση, καθαρά μορφολογική, η «Νέα Ατραπός» είναι μία σειρά ποιημάτων σε ελεύθερο στίχο, που μελετώντας τα  συνθέτουν ένα ενιαίο, μεγάλο ποίημα που περιέχει εικόνες, αισθήσεις, αναζητήσεις και βαθύτερα ερωτήματα και νοήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, αφού καμιά πτυχή της δεν μένει ακάλυπτη (ζωή, θάνατος, πραγματικότητα, φαντασία, όνειρα, κοινωνικές συναναστροφές, φιλία, έρωτας, δημιουργία, ιδανικά όπως η δικαιοσύνη, θεσμοί όπως ο «Νόμος»).

Οι στίχοι είναι άλλοτε πιο εκτεταμένοι και άλλοτε πιο συνοπτικοί, τελειώνουν με τελεία ή κόμμα, ενώ ενίοτε περιλαμβάνουν και εισαγωγικά σε έννοιες («κοινωνική παιδεία»), διαλόγους («Επιχειρείν κύριοι, επιχειρείν…»), προσομοιώσεις – μεταφορές «…Όταν τα θηρία φεύγουν, βρίσκω έναν τρόπο να «υπάρχω». Να υπάρχω χωρίς εμένα.») αλλά και σύνολα λέξεων που αποδίδουν περιφραστικά καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης «Τότε κατάλαβα τι είναι αυτό το «πράγμα που ονομάζουμε ζωή».»). Συναντάμε επίσης ερωτηματικά που ακουμπούν βαθύτερες πτυχές της ύπαρξης: («Τι είσαι; Ένα δέντρο μοναχό στο δάσος του γαλαξία») και θαυμαστικό στις απορίες του ποιητή και συναισθήματα ή πράξεις που του προκαλούν δέος ή βαθειά απόλαυση («Τα βράδια, σύναξη μυστική με Μπλέηκ, με ήχους γλυκείς μιας άρπας!», «Σαν γεράκι πρωτόπειρο στης στέπας τη μανία παλεύω το τέρας μέσα μου που με συνθλίβει!».

Από το πρώτο μέχρι το τελευταίο από τα τριάντα ποιήματα της συλλογής, η ροή των στίχων είναι τέτοια που κινητοποιεί τον αναγνώστη να προχωράει μέχρι το τέλος χωρίς να κουράζεται και να ακολουθεί τις υπαρξιακές αναζητήσεις του ποιητή, να μεταφέρεται στα φυσικά τοπία στα οποία λυρικά τις τοποθετεί, να βιώνει την αγωνία του, τον αγώνα του, αλλά και τις βεβαιότητες που τον καταδυναστεύουν.

 

«ΛΑΞΕΥΤΗΣ ΤΟΠΙΩΝ», 2017, ΔΙΦΡΟΣ.

 

Στον αντίποδα της «Νέας Ατραπού», ο «Λαξευτής Τοπίων» που ακολουθεί χρονικά (2017), είναι μία ποιητική συλλογή όπου το καθένα από τα τριάντα ένα ποιήματα  είναι σαν ένας τεράστιος στίχος, γιατί ο τρόπος που είναι γραμμένο – προσομοιάζει με πεζοτράγουδο ή αφήγηση με μουσική/ποιητική χροιά – έχει τέτοια πυκνή ροή νοημάτων που δεν επιτρέπει στον αναγνώστη να σταματήσει πριν φτάσει στο τέλος. Στο «Λαξευτή Τοπίων»  δεν μπορεί να απομονωθεί ο στίχος από το σύνολο, στη «Νέα Ατραπό» υπάρχουν στίχοι που μόνοι τους αποδίδουν την κεντρική ιδέα του ποιήματος ή τα νοήματα που επιχειρεί να προσεγγίσει ο ποιητής.

Κυρίαρχο σημείο στίξης η τελεία, που πολλές φορές χρησιμοποιείται σαν κόμμα που τονίζει εμφατικά και κοφτά το στίχο, την εικόνα, την αίσθηση («Ένα ανοιχτό παράθυρο να περάσει το φως μου αρκεί. Να κοιτάζω λίγο έξω. Να συνομιλώ με τον αέρα.». Σχεδόν τετραγωνισμένη αφηγηματική γραφή, σε πλήρη στοίχιση, πλαισιώνει την περιπλάνηση του ποιητή στο χρόνο, τη ζωή, τους ανθρώπους, τον έρωτα, τις αγωνίες, τις εμμονές και τους στόχους του.

Έντονα χαρακτηριστική της συλλογής η διακειμενικότητα, (όπως και στην «Ατραπό»), με παραθέσεις χωρίων από πεζογραφήματα, νουβέλες και ποιήματα Ελλήνων και ξένων δημιουργών, όπως ο Baudelaire ( απ΄ όπου ο ποιητής εμπνεύστηκε τον τίτλο του δεύτερου ποιήματος της συλλογής «Άλμπατρος»), o Όσκαρ Ουάιλντ, ο Γ. Σεφέρης, ο Πολ Βαλερύ και επεξηγούνται στις δεκαοκτώ υποσημειώσεις του έργου.

Ξεκινώντας με τον σώφρονα που του δόθηκε η εντολή «Eris sacerdos in aeternum” («Θα είσαι ιερεύς εις τον αιώνα») και κατέληξε «να παίζει με την άρπα του κάθε απόγευμα, την ίδια ώρα, στο ίδιο δωμάτιο με τα ίδια δάχτυλα, τις ίδιες νότες» και την απορία στο πρόσωπό του καταστάλαγμα σοφίας, τα ποιήματα του «Εγώ» σαν Άλμπατρος συντροφεύουν νωχελικά τον ποιητή στα βήματά του, τη θλίψη του που δεν έχει δάκρυα και επειδή είναι άπιαστα προσφέρουν μια ψευδαίσθηση αθανασίας, ενώ οι σκέψεις πετούν ελεύθερα και χωρίς φόβο.

«Η ζωή μας» όμως, είναι μια κλωστή ευλύγιστη, που «Κάποτε στητή και κάποτε ρωμαλέα, παριστάνει το σκοινί» που ταλαντεύεται σαν χορδή κιθάρας σε δυο σταθερά δοκάρια της αβύσσου και μπορεί να σπάσει και να οδηγήσει στην άβυσσο τη «μαυροφόρα, που με ρεμβώδη μάτια και το πένθιμο παρελθόν, έχει λόγους να ποθεί το τέλειο κρεσέντο».

Η «Αλήθεια» είναι στο Όλον, που διασχίζοντας τη φύση και το σπέρμα της ζωής καταλήγει στο Ένα (όπως και στην «Νέα Ατραπό»), ενώ το άπειρο σίγουρα δεν μπορείς να το μετρήσεις «με το κουταλάκι του καφέ» (διακειμενικότητα :  ποίημα του T.S. Eliot, «Το Τραγούδι του Προύφροκ», μτφρ. Γ. Σεφέρης), δεν πιάνεται, και η μόνη ερωτική ζεύξη το αέναου γίγνεσθαι είναι φως και σκοτάδι.  «Τα νερά της Αθανασίας» είναι ένα «ακούραστο, αδιασάλευτο κύλημα υδάτινης μάζας» όπου «τα βότσαλα γυαλισμένα, καθρέφτες του χρόνου, παίζουν το φιλμ του παρελθόντος» σε μια μοναδική και αέναη ισορροπία αθανασίας.

Κλείνοντας την περιήγηση στις δύο ποιητικές συλλογές, το ταξίδι που προσφέρει ο ποιητής είναι μοναδικό, ξεχωριστό και συναρπαστικό και αναμφίβολα αποτελεί λιμάνι για τους φίλους της ποίησης γιατί χαρακτηρίζεται από εσωτερικότητα, περιγραφικότητα και βαθύτερες αναζητήσεις και προσεγγίσεις στο ανθρώπινο είναι.

                                                                                                  Α.  Μάνου 

 

 

 

 

Λ Α Ξ Ε Υ Τ Η Σ Τ Ο Π Ι Ω Ν, 2017, ΔΙΦΡΟΣ υπό Πάτροκλου Λεβεντόπουλου (2018)

 

         Λ Α Ξ Ε Υ Τ Η Σ    Τ Ο Π Ι Ω Ν, 2017, ΔΙΦΡΟΣ

                        Υπό  Πάτροκλου   Λεβεντόπουλου

Η πρόσφατη ποιητική συλλογή του  Γιώργου  Πολ.  Παπαδάκη  ΄΄ ΛΑΞΕΥΤΗΣ  ΤΟΠΙΩΝ ΄΄σηματοδοτεί  εμφανώς μια αλλαγή της διαχείρισης κυρίως του αισθητικού -μορφολογικού και του  γνωστικού σημαντολογικού  του πεδίου,  καθώς τελικά καταφεύγει σε λιτότερα και λακωνικότερα μέσα έκφρασης, που διασφαλίζουν μια  διαύγεια στις προθέσεις του, αλλά και την δυνατότητα εμβάθυνσης  στον αναγνώστη για επισταμένη ανάλυση με αντικειμενικά κριτήρια των πονημάτων του.

Ο Γ.Π.Π  συνέθεσε ένα σπονδυλωτό φιλοσοφικό λεύκωμα στοχασμών και άλλοτε αφέθηκε από την  λυρική παρόρμηση στην αναπόληση  μιας εκλεκτικής εικονοπλασίας περιστρεφόμενος μέσα από μια οικουμενική οπτική με απόλυτο έλεγχο της εκφοράς του λόγου .

Στο βιβλίο αυτό Ο Γ.Π.Π  άλλοτε εμπνεόμενος από την παρατήρηση του περιβάλλοντος αυτόν χώρου κι άλλοτε από ενδοστρέφεια και εσωτερική ανάγκη  στρέφεται  με αυτήν την διαδικασία στην  λυρική  εξαγωγή ποικίλων συμπερασμάτων και σχολιασμών για την ανθρώπινη ύπαρξη και την σκοπιμότητά της στον κόσμο.

Με έκδηλη φιλοσοφική προδιάθεση αναλώνεται σε μια κριτική ανασκόπηση και αποτίμηση του βίου σε σύμπυκνες διατυπωμένες λυρικές αποστροφές, όπου κυριαρχεί η οικονομία των εκφραστικών μέσων  και η  ανεπιφύλακτα αποδοχή των πεπραγμένων της ζωής. Ο  ίδιος σαν τελετάρχης της υπαρξιακής εμπειρίας , την αποτυπώνει με τα ιδεογράμματα της προσωπικής του έκφρασης  για να την εξιδανικεύσει σαν μοναδική  συγκίνηση δια της τέχνης.

Ο Γ.Π.Π εκπόνησε μια σπονδυλωτή συλλογή ποιημάτων δομημένη με ενιαίο κλίμα και δόκιμη γλωσσική μορφή και αυτό εντυπωσιάζει. Σαν ποιητικός λιθοξόος ΄΄λάξευσε ΄΄ 30 ποιήματα εν είδει  πολύτιμων  και άλλοτε αδιαμόρφωτων εύθρυπτων ΄΄τετραγωνισμένων μικρολίθων που όλα  μαζί «συναρμολογημένα» αποτελούν μια καλαίσθητη συνεκτική μορφολογικά συλλογή, με ενότητα ύφους, αξιοσημείωτα πλούσιο λεξιλογικό πλούτο και δύναμη έκφρασης .

Ο   ποιητής  εσκεμμένα εστιάζει την όποια εξωστρέφεια του σε ένα τοπίο από ένθετους  διαισθητικούς καθρέφτες που αντανακλούν αφενώς τον εξωτερικό κόσμο ενώ προβάλλουν με ποικίλους τρόπους και το είδωλο του σε μια φαντασιωτική εικαστική ατμόσφαιρα μελοδραματικού ρητορικού διαλόγου.

Αρκετά από τα ποιήματα διακρίνονται  με την δωρική τους αυτάρκεια για την  αισθητική τους κομψότητα και αμεσότητα και συγκεκριμένα αναφέρω την ΄΄ΣΚΙΑ΄΄   ή ΄΄ΟΙ ΔΥΟ ΦΙΛΟΙ ΜΟΥ΄΄ και κυρίως την ΄΄ΑΠΟΣΚΕΥΗ ΄΄ και το  ΄΄ΣΕΝΤΟΥΚΙ΄΄.

  «Με ακολουθεί αυτή η σκιά, προπέτασμα καπνού απ’ τις αναμνήσεις. Ξεφύτρωσε απ’ το τίποτα. Ξαφνικά. Δεν υπήρχε φως να την εμποδίσει. Πολλές φορές αποποιείται το σχήμα της για να πετύχει τον σκοπό της. Παίρνει διάφορα σχήματα, να με παραπλανήσει, λουλούδι, καρέκλα, ακόμα και φεγγάρι. Το κατάλαβα όταν σκόνταψα στο μαύρο της φουστάνι. Δεν μπορώ να αντιληφθώ το παιχνίδι της. Τρέμω και μόνο στην ιδέα του σκοπού της. Εγώ είμαι ένας άνθρωπος του φωτός, γι’ αυτό βαδίζω στο σκοτάδι, μην με βρει η σκιά και με καταπιεί».

Γιώργος Πολ. Παπαδάκης, Η σκιά, από τη συλλογή Λαξευτής τοπίων, Δίφρος, 2017

 

 

 

 

ΓΥΝΑΙΚΕΣ, ΤΣΑΡΛΣ ΜΠΟΥΚΟΒΣΚΙ, 1977

 

 ΓΥΝΑΙΚΕΣ, ΤΣΑΡΛΣ ΜΠΟΥΚΟΒΣΚΙ, 1977

Η ηθική είναι ο πιο αποτελεσματικός μηχανισμός για να σέρνεις την                 ανθρωπότητα από τη μύτη.

Φρήντριχ Νίτσε

 

           

Ο Χένρυ Τσινάσκι, ταυτιζόταν με τον Τσάρλς Μπουκόφσκι; Κατά ένα μεγάλο μέρος ίσως. Σε ένα βιβλίο σεμινάριο για το πώς η κοινωνική άνοδος και το στάτους, οδηγεί σε αποδοχή από τις γυναίκες, ο συγγραφέας παρουσιάζει την αχαλίνωτη σεξουαλική ζωή του συγγραφέα Χένρυ Τσινάσκι. Τέσσερα χρόνια είχε να πάει με γυναίκα ο Χανκ, όπως χαϊδευτικά φώναζαν τον Τσινάσκι οι ερωμένες του. Κι όμως, μόλις απέκτησε μερική αναγνώριση, δεν προλάβαινε να συναντά γυναίκες, οι οποίες μάλιστα του πρόσφεραν τον εαυτό τους με εκπληκτική ευκολία. Το βιβλίο αποτελεί «οδηγό», στο πως ένας άσχημος, κακοφτιαγμένος πενηντάρης, γίνεται ελκυστικός στις γυναίκες, μόλις αποκτά value, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα τα χρήματα. Καλώς η κακώς οι ανθρώπινες συμπεριφορές έλκουν την καταγωγή τους από τους προγόνους της African Savana. Αυτό όμως αποτελεί αντικείμενο άλλου άρθρου. 

Το βιβλίο αποτελεί μια επιτομή ρεαλιστικής ενίοτε και κυνικής αναπαράστασης, της δεκαετίας της σεξουαλικής απελευθέρωσης, εκείνης του ’70 και αντενδείκνυται για πουριτανούς και άντρες με ψυχογένεια ή σεξουαλικά απωθημένα. Είναι πιθανόν να τους οδηγήσει βαθύτερα στην εσωτερική οδύνη. Επίσης, καλό θα ήταν να το αποφύγουν, άτομα που έχουν την τάση να κρίνουν το παρελθόν συγκριτικά με το παρών  με υποσυνείδητο πάντα σκοπό, (αλλά και συνειδητό πολλές φορές), να διακρίνουν, «ρατσιστικά», «ομοφοβικά» ή «αντιφεμινιστικά» στοιχεία. Αυτού του είδους οι νεόκοποι υποκριτές, που έχουν την τάση να φιλτράρουν τα πάντα, μέσα από μετανεωτερικά ή προσωπικά ιδεολογικά φίλτρα, σίγουρα θα θεωρήσουν ότι ο Μπουκόφσκι ήταν ένας μισογύνης, ανήθικος και ποταπός γερό μπεκρής. Φυσικά είναι το εντελώς αντίθετο, (για το μπεκρής, δεν θα είμαστε απόλυτοι), αλλά αυτή την «ανακάλυψη» την αφήνουμε στη διάθεση του υγιή αναγνώστη που θα θελήσει να προσεγγίσει το βιβλίο με ανοικτό μυαλό. Το μυθιστόρημα χείμαρρος, αποτελείται από κεφάλαια, που συνιστούν στιγμιότυπα των συναντήσεων, του Τσινάσκι με διάφορες γυναίκες, σε πολλές περιπτώσεις κατά πολύ νεότερες του, πάντα όμως ενήλικες. Το κείμενο βρίθει από ρεαλιστικές σεξουαλικές περιγραφές που όμως σε αντίθεση με ένα πορνογράφημα δεν αποτελούν αυτοσκοπό, αλλά φυσική απόρροια μιας καθημερινότητας. Ο επιβήτορας συγγραφέας διαρκώς αναρωτιέται: γαμάει, γιατί του αρέσει; Γαμάει γιατί θέλει να καλύψει τον χαμένο χρόνο; Γαμάει γιατί υπάρχει άφθονη προσφορά; Ο συγγραφέας με παράδοξο τρόπο, στηλιτεύει την ίδια του τη ζωή. Αλλά τι είναι η «ηθική» τελικά;

«…Τα γαμήσια μας ήταν μεγαλείο, καλοπερνούσαμε, γελούσαμε. Δεν θυμόμουν να είχα περάσει πιο πολιτισμένα, κανένας απ΄ τους δυο να μην έχει άλλες απαιτήσεις, κι ωστόσο να υπάρχει ζεστασιά, να υπάρχει συναίσθημα, να μην είναι μονάχα σαν κρέας που σμίγει με κρέας. Το απεχθανόμουν αυτό το νταραβέρι, αυτό το σεξ που συναντάς στο Λος Άντζελας, στο Χόλυγουντ, στο Μπελ Ερ, στο Μαλιμπού, στο Λαγκούνα Μπιτς. Ξένοι όταν συναντιέστε, ξένοι κι όταν χωρίζεστε – ένα γυμναστήριο όλο κορμιά που ανώνυμα μαλακίζουν το ένα το άλλο. Οι άνθρωποι δίχως ηθικούς κώδικες συχνά περνιούνται για πιο απελευθερωμένοι, αλλά στην πραγματικότητα τους λείπει η ικανότητα να αισθανθούν ή να αγαπήσουν. Κι έτσι γίνονται απλώς σεξουλιάρηδες. Πεθαμένοι πηδάνε πεθαμένους. Κανένα ρίσκο κανένα χιούμορ, τίποτα στο παιχνίδι τους – πτώματα πηδάνε πτώματα. Οι ηθικές αξίες είναι περιοριστικές, αλλά έχουν θεμελιωθεί στην ανθρώπινη πείρα μέσα στους αιώνες. Μερικές ηθικές αξίες τείνουν να κρατάνε σκλάβους τους ανθρώπους στα εργοστάσια, στις εκκλησίες στο κράτος. Άλλες ηθικές αξίες, είναι απλούστατα σωστές και λογικές. Είναι σαν κήπος που έχει και δηλητηριώδεις καρπούς,  αλλά και καλούς καρπούς. Το θέμα είναι να ξέρεις ποιόν καρπό να κόψεις και να φας, και ποιόν να αφήσεις εκεί που είναι».

Η γραφή του Μπουκόφσκι, απολαυστική, χειμαρρώδης, καταφέρνει να αποκαλύψει έναν κεκαλυμμένο συναισθηματισμό και μια ραγισμένη ευαισθησία   πίσω από την βιτρίνα μιας κατακερματισμένης κοινωνικής ηθικής. Εξαιρετική η μετάφραση του Γ. Ι. Μπαμπασάκη.

                                                                        Γιώργος Πολ. Παπαδάκης