ΠΕΡΙ ΖΗΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΦΘΟΝΟΥ

ΠΕΡΙ ΖΗΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΦΘΟΝΟΥ

Δεν υπάρχει ανθρώπινη οντότητα που να μην έχει νοιώσει το αίσθημα της ζήλιας. Είναι κάτι που δεν μπορεί κάποιος να το ελέγξει, σε πρώτο επίπεδο ενδογενούς αντίδρασης διότι είναι ανακλαστική αίσθηση και συμβαίνει συνήθως όταν κάποιος επιτυγχάνει σε κάτι που οι άλλοι δεν έχουν κατορθώσει, ή έχει μια σημαντική (σε αρκετές περιπτώσεις και μικρή) επιτυχία. Αυτό που διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο είναι η συχνότητα που νοιώθει αυτό το αίσθημα καθώς και η διαβάθμιση.  Φυσικά υπάρχουν άνθρωποι που δεν ζηλεύουν κάποιους άλλους, είτε γιατί τους αγαπούν πολύ και αληθινά, είτε γιατί οι ίδιοι έχουν φτάσει σε υψηλά επίπεδα επιτυχίας. Ακόμα κι αυτό όμως δεν είναι απόλυτο,  ότι ζήλια υπάρχει όταν ένα άτομο υστερεί σε κάτι έναντι του άλλου. Υπάρχουν περιπτώσεις που απλά δεν επιθυμεί να τον φτάσει ο άλλος σε επιτυχία (πλούτο, δόξα κλπ) ή θέλει να τον ξεπεράσει. Όπως έγραψε ο Μπ. Ράσσελ (1871-1970) : «Ο Ναπολέων φθονούσε τον Καίσαρα, ο Καίσαρας φθονούσε τον Μέγα Αλέξανδρο και ο Αλέξανδρος, τολμώ να πω, φθονούσε τον ανύπαρκτο Ηρακλή»,  

Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά στις αντιδράσεις των ανθρώπων που ζηλεύουν, όπως:

1)      Αποφεύγει να ρωτήσει για τα επιτεύγματα του άλλου, ενώ μπορεί να μονοπωλεί τη συζήτηση με δικά του θέματα.

2)      Αποφεύγει να κοιτάξει στα μάτια τον άλλον και στρέφει αλλού του βλέμμα, όταν σε μια συζήτηση ο άλλος ανακοινώνει μια επιτυχία του.

3)      Όταν – σε καποιες περιπτώσεις -ακούει τις επιτυχίες του άλλου, προσπαθεί να αλλάξει συζήτηση γρήγορα και σχεδόν ποτέ δε σχολιάζει. Μερικές φορές, μπορεί να σχολιάσει υπερβολικά θετικά (με τρόπο προσποιητό), έτσι ώστε να καλύψει το μέγεθος της ζήλιας που νοιώθει.

Η ζήλια σε πολλές περιπτώσεις γίνεται φθόνος. Ο φθόνος όπως λέει ο Νίτσε, είναι απόκτημα κακίας, διότι είναι ένα βήμα περισσότερο από τη ζήλια. Ο φθονερός επιθυμεί το κακό του άλλου. Δεν του αρκεί που δεν μπορεί να αποκτήσει αυτά που έχει ο άλλος ή να πετύχει αυτά που ο άλλος έχει κατορθώσει. Δεν πρέπει να εμπλέκουμε τη ζήλια ή το φθόνο στην αντικειμενική κριτική κάποιων σε σχέση με θέματα που αφορούν το κοινωνικό γίγνεσθαι. Π.χ το να ασκήσει κριτική ένας χαμηλόμισθος (με πτυχίο πανεπιστημίου) στο κράτος σε σχέση με κάποιον άλλο εργαζόμενο που αμείβεται πολλαπλάσια ενώ έχει τα ίδια τυπικά προσόντα. Αυτή η κριτική εμπεριέχει το αίσθημα της αδικίας και όχι της ζήλιας σαν πρωτογενή παράγοντα αντίδρασης.

Ο ζηλιάρης ή ο φθονερός είναι άνθρωποι που δεν θα παραδεχθούν ποτέ ότι ζηλεύουν ή ότι επιθυμούν το κακό του άλλου. Στην καλύτερη περίπτωση, κάποιος θα πει: «Ε, ναι έχω ζηλέψει αλλά με την καλή έννοια. Με παρακίνησε η επιτυχία του Χ, για να επιτύχω κι εγώ το ίδιο, αλλά ποτέ δε θα ήθελα το κακό του». Αν προσβάλει κάποιος έναν άνθρωπο κατηγορώντας τον για ζήλια, η πλέον πιθανή αντίδραση του άλλου θα είναι: «Εγώ, να ζηλέψω; Να ζηλέψω ΕΓΩ αυτόν; Τι να ζηλέψω από αυτόν, που…» και θα συνεχίσει απαριθμώντας αρνητικά επιχειρήματα για να τεκμηριώσει το λόγο του.

Σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις ζήλιας το άτομο σωματοποιεί τα αρνητικά συναισθήματά του και νοιώθει πονοκέφαλο, ζαλάδα ή αρρωσταίνει. Ο φθόνος είναι αρρώστια. Η μάχη απέναντι στο φθόνο δεν είναι εύκολη πάντα. Είναι δύσκολο να μπορέσει ο άνθρωπος να δεχθεί τις επιτυχίες ή τα αποκτήματα κάποιου συνανθρώπου του, ειδικά αν τον θεωρεί κατώτερο του. Σε πολλές περιπτώσεις η ζήλια «φυτεύεται» με ασφάλεια από τους γονείς στα παιδιά μέσα στο σπίτι, όταν συγκρίνουν τις επιτυχίες των παιδιών τους με εκείνες των συμμαθητών τους. Ο ασφαλέστερος  τρόπος να αντιμετωπίσει κάποιος τη ζήλεια ή το φθόνο είναι η εστίαση στα θετικά που έχει κατακτήσει στη ζωή του και η συνεχής στοχοθεσία. Έτσι παραμένει προσηλωμένος στο δικό του μονοπάτι ζωής.

Ένας άνθρωπος πραγματικά φιλοσοφημένος, ασκημένος στην εμπειρία της ζωής δε ζηλεύει. Δε ζηλεύει, όχι μόνο διότι γνωρίζει πως είναι νόμος στη ζωή: «Ότι κάποιος κάπου κερδίζει και κάπου χάνει» - συνεπώς κι αυτοί που φέρονται ως κερδισμένοι έχουν υποστεί απώλειες σε άλλους τομείς που ο ίδιος δεν έχει - αλλά διότι έχει συνειδητοποιήσει τη ματαιότητα των αρνητικών συναισθημάτων που διαχέουν η ζήλια και ο φθόνος. Στην χειρότερη περίπτωση, αν δε χαίρεται με την επιτυχία των άλλων, απλά, αδιαφορεί και κοιτάζει μόνο πόσο μπορεί ο ίδιος να γίνει καλύτερος ή να βελτιωθεί σε σχέση με αυτό που είναι ήδη. Αυτοί οι άνθρωποι είναι λίγοι, είναι άνθρωποι με ποιότητα και υψηλή αρετή.

Ο φθόνος είναι το έλκος της ψυχής (Σωκράτης)

Γιώργος Πολ. Παπαδάκης