ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ Η ΔΕΞΙΟΣ; ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ; ΤΟ ΚΟΛΛΗΜΑ ΣΤΟΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ.

ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ Η ΔΕΞΙΟΣ; ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ; ΤΟ ΚΟΛΛΗΜΑ ΣΤΟΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ.

Η δημοκρατία – η διακυβέρνηση δηλαδή από το λαό – δύναται να έχει ποικίλες μορφές οι οποίες βασίζονται στην εκάστοτε ιδεολογία[1] (σύνολο ιδεών που  συγκροτούν κοινό όραμα). Οι βασικοί πυλώνες εφαρμογής της δημοκρατίας έχουν – σε γενικές γραμμές - αριστερή ή δεξιά κατεύθυνση.

Αριστερά: Ιδεολογική ταυτότητα που βασίζεται σε θεωρητικές αρχές που έχουν σα βάση την ελευθερία, την ισότητα, την αδελφοσύνη και την πρόοδο.

Δεξιά: Ιδεολογική ταυτότητα που βασίζεται σε θεωρητικές αρχές που έχουν σα βάση την εξουσία, την ευταξία, την ιεραρχία το καθήκον και την πίστη στην παράδοση.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο με τον δικό τους τρόπο, φιλτραρισμένο μέσα από απόψεις και ιδέες που οι ίδιοι γαλουχήθηκαν σε αυτές – ανάλογα με τον τρόπο που μεγάλωσαν – κι έτσι οι πεποιθήσεις που διαμορφώνουν αντανακλούν ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΟΠΤΙΚΗ, η οποία και αντιπροσωπεύει την δική τους ΑΛΗΘΕΙΑ. Ακόμα και οι έννοιες οι ίδιες, όπως ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΟΤΗΤΑ ΓΙΙΝΟΝΤΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΑΝΤΙΛΗΠΤΕΣ  μιας και η κάθε ιδεολογία αποδίδει διαφορετική σημασία στις έννοιες. Θεωρείτε ότι αν μιλήσετε σε ένα «δεξιό» για ελευθερία ισότητα και πρόοδο, θα αρνηθεί την σημασία τους; Ίσα ίσα που θα υπερθεματίσει, απλώς θα  προσδώσει διαφορετική προοπτική στον τρόπο ερμηνείας αλλά και εφαρμογής τους. Ακριβώς το ίδιο ισχύει για έναν «αριστερό» σε ό,τι αφορά τις απόψεις του για την έννοια του καθήκοντος, την οικογένεια, ή τη δημοκρατία[2]. Η εξέλιξη των ιδεολογιών αφορά περισσότερο ένα «ενδιαίτημα» ή μια ταμπέλα που «εξυπηρετεί» παραδοσιακές θέσεις που κληροδοτήθηκαν «από πάππου προς πάππον». Δεν υπάρχει μια κοινή πλατφόρμα αντικειμενικών κριτηρίων βάσει των οποίων θα μπορούσαν να κριθούν οι Ιδεολογίες.

Παράδειγμα

Κάποιοι πολίτες που έχουν εργασία στο κέντρο της Αθήνας κατευθύνονται με τα οχήματά τους προς τα εκεί. Όμως εμποδίζονται από την τροχαία που έχει κλείσει το κέντρο λόγω απεργίας  μιας ομάδας εργαζομένων και στην συνέχεια ταλαιπωρούνται από την κίνηση.  Οι αντιλήψεις πάνω στο πρόβλημα σε ότι αφορά το θέμα αυτό είναι εκ διαμέτρου αντίθετες.

1)      Δεν είναι κράτος αυτό. Αυτούς όλους θα έπρεπε να τους μπουζουργιάσουν και να τους πάνε μέσα. Α ρε Παπαδόπουλος που μας χρειάζεται σε αυτό τον τόπο! Τώρα δε σέβεται κανείς κανέναν. Η πολλή ελευθερία μας έχει καταντήσει έτσι.

2)      Είναι πράγματι ταλαιπωρία, αλλά οι άνθρωποι διεκδικούν το δίκιο τους. Καλά κάνουν και μάχονται. Χωρίς μάχη κανείς δεν κερδίζει τίποτα στη ζωή. Η ελευθερία της έκφρασης και της διαμαρτυρίας είναι υπέρτατο αγαθό.

3)      Τι χάλι είναι αυτό. Δε σέβονται τίποτα. Εκεί που τελειώνει η ελευθερία του ενός ξεκινάει η ελευθερία του άλλου. Σε ποια χώρα της Ευρώπης γίνονται αυτά τα πράγματα; Θα πρέπει να απαγορευθούν οι διαδηλώσεις στο κέντρο.

4)      Είπαμε να απεργήσετε ή να διαδηλώσετε, αλλά όχι εις βάρος των άλλων. Καμιά φορά χρειάζεται βούρδουλας σε αυτόν τον τόπο.

Στις παραπάνω αντιλήψεις διακρίνουμε εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις σε ό,τι αφορά έννοιες όπως η δικαιοσύνη και η ελευθερία. Κι αν εκ πρώτης άποψης διαφαίνεται ότι ο «δεξιός» θα εκφραστεί πιο αυταρχικά από τον «αριστερό» οδηγό, θα σας λέγαμε να μην είστε τόσο σίγουροι. Εξαρτάται πόσο βιάζεται ή πόσο είναι κουρασμένος.

Φυσικά η εκάστοτε αντιπολίτευση θα υποστηρίξει τα «δίκαια θεσμικά αιτήματα των εργαζομένων» και επίσης φυσικά θα πράξει το εντελώς αντίθετο όταν γίνει κυβέρνηση. Είτε αριστερή είτε δεξιά.

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΑΘΕΡΑ πάνω στην οποία μπορεί να βασιστεί κανείς και να εξάγει συμπεράσματα.[3] Μπορεί για παράδειγμα η Δεξιά να θεωρείται ότι αναπολεί «τους παλιούς καλούς καιρούς», στην περίπτωση όμως της άκρας δεξιάς, όπως του Ιταλικού φασισμού (Μουσολίνι) υπήρχαν προοδευτικά ανοίγματα. Το ίδιο ισχύει και με την Αριστερά, η οποία συνήθως έχει προοδευτικές ή επαναστατικές θέσεις, αλλά σε περιπτώσεις κομμουνιστικών καθεστώτων υπάρχουν τεράστιες αγκυλώσεις στην πρόοδο μέσα από μια τρομακτική «καφκική δυσπραγία».

Ας αναφέρει κάποιος μια χώρα που το πολιτικό της σύστημα – βασισμένο σε μια συγκεκριμένη ιδεολογία – έχει επιφέρει την «τέλεια ευτυχία» στους πολίτες της. Μηδέν πληθωρισμός, μηδέν ανεργία,  συνεχής οικονομική ανάπτυξη, απόλυτη ελευθερία, ουσιαστική ισότητα (κι όχι στα χαρτιά). ΔΕ ΘΑ ΒΡΕΘΕΙ τέτοια χώρα ή κράτος, πράγμα που από μόνο του αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει «τέλεια ιδεολογία» ή τουλάχιστον δεν είναι ανθρωπίνως δυνατόν να εφαρμοστεί.

Ας πάρουμε ένα «φανταστικό παράδειγμα. Ας θωρήσουμε ότι υπάρχει ένα κράτος όπου έχει εφαρμοστεί μια συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία και στην πράξη αποδεικνύεται ότι αγγίζει το τέλειο. Είναι ο παράδεισος επί γης. Ένας φυσιολογικός άνθρωπος θα αποδεχόταν ότι το μοντέλο αυτό λειτουργεί και ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ θα το χειροκροτούσε θερμά.

 Στην πράξη πιστεύετε ότι θα γινόταν κάτι τέτοιο;

1)      Αν η ιδεολογική πλατφόρμα στην οποία βασίστηκε η ανάπτυξη και η επιτυχία της «Χώρας - παράδεισος» ήταν δεξιά, ο αριστερός ή κομμουνιστής ΘΑ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ ΝΑ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ διότι: «Μπορεί οι πολίτες να περνάνε πρόσκαιρα καλά, αλλά αυτή η ανάπτυξη είναι επίπλαστη διότι δε βασίζεται στους ανιδιοτελείς νόμους της ισότητας και της δικαιοσύνης αλλά στους νόμους της αγοράς οι οποίοι αποτελούν βόρβορο για τους εργαζομένους και …»

2)      Αν η ιδεολογική πλατφόρμα στην οποία βασίστηκε η ανάπτυξη και η επιτυχία της «Χώρας - παράδεισος» ήταν αριστερή, ο δεξιός ΘΑ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ ΝΑ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ διότι: «Μπορεί οι πολίτες να περνάνε πρόσκαιρα καλά, αλλά αυτή η ανάπτυξη είναι επίπλαστη διότι βασίζεται στα σαθρά θεμέλια ενός γραφειοκρατικού πολιτεύματος και συστήματος που λειτουργεί εις βάρος της ατομικής ικανότητας και προσφέρει πλούσια αγαθά σε ανθρώπους που δεν έχουν την ίδια ικανότητα και δεν προσφέρουν το ίδιο στην κοινωνία. Μια κοινωνία που βασίζεται σε αυτή την αδικία δεν έχει μέλλον».

Σαφώς λέμε, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν προτάσσουν ή δεν διακρίνουν το «ΠΡΟΦΑΝΈΣ», αντίθετα αυτό που τους ενδιαφέρει ΕΙΝΑΙ Η: ΜΕ ΠΑΣΗ ΘΥΣΙΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΟΥ ΤΟΥΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ φίλτρου στον εγκέφαλο.  Τον παν είναι η διατήρηση των δικών τους πεποιθήσεων. Για αυτό και – εκτός από ελάχιστους – οι περισσότεροι κομμουνιστές μετά την κατάρρευση των σοβιετικών καθεστώτων το 1989- 1990, «άρχισαν να αλλάζουν» τα λεγόμενα τους προτάσσοντας νέες απόψεις όπως «δεν ήταν αληθινός κομμουνισμός εκείνος, δεν βασιζόταν σε αυτά που έλεγε ο Μαρξ, το καθεστώς σάπισε έσωθεν». Με αυτό τον τρόπο διατηρούν την ουτοπιστική τους αντίληψη περί μιας «τέλειας κομμουνιστικής κοινωνίας» διατηρώντας έτσι το

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ τους φίλτρο ανέπαφο. Πόσο πιο σημαντικό όμως θα ήταν να είχαν διατυπώσει τις ίδιες απόψεις πριν το 1989.

Ο φασισμός απευθύνεται περισσότερο στην ψυχή και τα κατώτερα ανθρώπινα ένστικτα τα οποία εκφράζονται μέσα από ανορθολογικές μεθόδους και πράξεις. Είναι περισσότερο αντι-ιδεολογία (αντι- κομμουνισμός, αντι- φιλελευθερισμός, αντι- αστισμός κ.λπ.). Η δύναμη του ΕΘΝΟΥΣ και της ΦΥΛΗΣ είναι πάνω από οτιδήποτε άλλο.  Οι απόψεις του βασίζονται στο μότο: «Ετσι είναι η ζωή, το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό» και πρέπει να επιβιώσει ο ισχυρότερος και ο καλύτερος διότι αυτό είναι το «φυσιολογικό». (Κοινωνικός Δαρβινισμός).  Έτσι για εκείνους ο Χίτλερ ήταν «καλός» διότι έθεσε την κοινότητα πάνω από το άτομο, ήλεγξε την «απεχθή επιθυμία για πλούτο που γεννά ο καπιταλισμός», «προέταξε τον ικανό άνθρωπο» πάνω από τον ανίκανο ή τον ανάπηρο, στόχευσε στον «νέο άνθρωπο» που θα θεμελιώσει μια «τέλεια κοινωνία» την κοινωνία του μέλλοντος. Ο φασισμός αποτελεί μια καθαρή εξέγερση απέναντι στην νεωτερικότητα.

Η διαμόρφωση των ιδεολογιών όπως εξελίχθηκε και κατά την διάρκεια του 20^ου αιώνα μέσα από την άνοδο και την παρακμή του φασισμού και του κομμουνισμού, οδήγησε τον διανοητή Φράνσις Φουκουγιάμα στη δήλωση του 1989 περί «Τέλους της ιστορίας». Εμείς θα αντιπροτείναμε το τέλος του μονοπωλίου της απόλυτης αλήθειας των ιδεολογιών, συμπεριλαμβανομένου του φιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας.

Βρισκόμαστε στο τέλος των ιδεολογιών; Αυτό είναι μεγάλη κουβέντα για να την πει κανείς με ευκολία. Ο μεταμοντερνισμός υποστηρίζει ότι η έννοια της βεβαιότητας δεν υφίσταται και έχει επέλθει ο «θάνατος της ιδεολογίας». Η από-ιδεολογικοποιημένη θέση του αφορά περισσότερο τον ρεαλισμό και την πραγματικότητα παρά «ιδεολογικά οράματα». Η ιδέα μιας «απόλυτης αλήθειας και βεβαιότητας» απλά δεν υπάρχει για τον μεταμοντερνισμό, του οποίου οι θέσεις φαίνονται να βρίσκονται πιο κοντά στο «σημερινό γίγνεσθαι» από οτιδήποτε άλλο. Ας μην βιαστούμε όμως να ταυτιστούμε. Κι ο ίδιος ο μεταμοντερνισμός αποτελεί «κίνημα ή ρεύμα» και ως εργαλείο κοινωνικής και πολιτικής ανάλυσης προτάσσει και ο ίδιος θέσεις οι οποίες κάποτε μπορεί να ξεπεραστούν. Η καλύτερη «θέση» για εμάς είναι η τοποθέτηση του καθενός βάσει των εξελίξεων, κοινωνικών και πολιτικών, η κατάργηση των παρωπίδων, η υιοθέτηση οποιασδήποτε θέσης ή άποψης μπορεί να βελτιώσει την ζωή του ατόμου και του συνόλου και κατ’ επέκταση της ίδιας της κοινωνίας.

                                                                                                Γιώργος Πολ. Παπαδάκης

---

[1] Η λέξη ιδεολογία γεννήθηκε από τον Antoine Destutt de Tracy (1754-1836) κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.

[2] Για αυτό και κατά τον W.B. Gallie η έννοια της ιδεολογίας είναι τόσο βαθιά αμφισβητούμενη. Επειδή δεν μπορεί να αποδοθεί ένας κοινός ορισμός σε κατά βάση «διαμφισβητούμενες έννοιες».

[3] Andrew Heywood, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ, Επίκεντρο, Αθήνα, 2005, σελ. 58.